૩૬
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
ભાવા જીવાદીયા જીવગુણા ચેદણા ય ઉવઓગો.
સુરણરણારયતિરિયા જીવસ્સ ય પજ્જયા બહુગા.. ૧૬..
ભાવા જીવાદ્યા જીવગુણાશ્ચેતના ચોપયોગઃ.
સુરનરનારકતિર્યઞ્ચો જીવસ્ય ચ પર્યાયાઃ બહવઃ.. ૧૬..
અત્ર ભાવગુણપર્યાયાઃ પ્રજ્ઞાપિતાઃ.
ભાવા હિ જીવાદયઃ ષટ્ પદાર્થાઃ. તેષાં ગુણાઃ પર્યાયાશ્ચ પ્રસિદ્ધાઃ. તથાપિ જીવસ્ય
વક્ષ્યમાણોદાહરણપ્રસિદ્ધયથર્મભિધીયન્તે. ગુણા હિ જીવસ્ય જ્ઞાનાનુભૂતિલક્ષણા શુદ્ધચેતના,
કાર્યાનુભૂતિલક્ષણા કર્મફલાનુભૂતિલક્ષણા ચાશુદ્ધચેતના, ચૈતન્યાનુવિધાયિપરિણામલક્ષણઃ સ–
વિકલ્પનિર્વિકલ્પરૂપઃ શુદ્ધાશુદ્ધતયા સકલવિકલતાં
-----------------------------------------------------------------------------
ગાથા ૧૬
અન્વયાર્થઃ– [જીવાદ્યાઃ] જીવાદિ [દ્રવ્ય] વે [ભાવાઃ] ‘ભાવ’ હૈં. [જીવગુણાઃ] જીવકે ગુણ
[ચેતના ચ ઉપયોગઃ] ચેતના તથા ઉપયોગ હૈં [ચ] ઔર [જીવસ્ય પર્યાયાઃ] જીવકી પર્યાયેં
[સુરનરનારકતિર્યઞ્ચઃ] દેવ–મનુષ્ય–નારક–તિર્યંચરૂપ [બહવઃ] અનેક હૈં.
ટીકાઃ– યહા ભાવોં [દ્રવ્યોં], ગુણોંં ઔર પર્યાયેં બતલાયે હૈં.
જીવાદિ છહ પદાર્થ વે ‘ભાવ’ હૈં. ઉનકે ગુણ ઔર પર્યાયેં પ્રસિદ્ધ હૈં, તથાપિ ૧આગે [અગલી
ગાથામેં] જો ઉદાહરણ દેના હૈ ઉસકી પ્રસિદ્ધિકે હેતુ જીવકે ગુણોં ઔર પર્યાયોં કથન કિયા જાતા
હૈઃ–
જીવકે ગુણોં ૨જ્ઞાનાનુભૂતિસ્વરૂપ શુદ્ધચેતના તથા કાર્યાનુભૂતિસ્વરૂપ ઔર કર્મફલાનુભૂતિ–
સ્વરૂપ અશુદ્ધચેતના હૈ ઔર ૩ચૈતન્યાનુવિધાયી–પરિણામસ્વરૂપ, સવિકલ્પનિર્વિકલ્પરૂપ, શુદ્ધતા–
--------------------------------------------------------------------------
૧. અગલી ગાથામેં જીવકી બાત ઉદાહરણકે રૂપમેં લેના હૈ, ઇસલિયે ઉસ ઉદાહરણકો પ્રસિદ્ધ કરનેકે લિયે યહાઁ
જીવકે ગુણોં ઔર પર્યાયોંકા કથન કિયા ગયા હૈ.
૨. શુદ્ધચેતના જ્ઞાનકી અનુભૂતિસ્વરૂપ હૈ ઔર અશુદ્ધચેતના કર્મકી તથા કર્મફલકી અનુભૂતિસ્વરૂપ હૈ.
૩. ચૈતન્ય–અનુવિધાયી પરિણામ અર્થાત્ ચૈતન્યકા અનુસરણ કરનેવાલા પરિણામ વહ ઉપયોગ હૈ. સવિકલ્પ
ઉપયોગકો જ્ઞાન ઔર નિર્વિકલ્પ ઉપયોગકો દર્શન કહા જાતા હૈ. જ્ઞાનોપયોગકે ભેદોંમેંસે માત્ર કેવજ્ઞાન હી શુદ્ધ
હોનેસે સકલ [અખણ્ડ, પરિપૂર્ણ] હૈ ઔર અન્ય સબ અશુદ્ધ હોનેસે વિકલ [ખણ્ડિત, અપૂર્ણ] હૈં;
દર્શનોપયોગકે ભેદોંમેસે માત્ર કેવલદર્શન હી શુદ્ધ હોનેસે સકલ હૈ ઔર અન્ય સબ અશુદ્ધ હોનેસે વિકલ હૈં.
જીવાદિ સૌ છે ‘ભાવ,’ જીવગુણ ચેતના ઉપયોગ છે;
જીવપર્યયો તિર્યંચ–નારક–દેવ–મનુજ અનેક છે. ૧૬.