પ્રતિસમયસંભવદગુરુલઘુગુણહાનિવૃદ્ધિનિર્વૃત્તસ્વભાવપર્યાયસંતત્યવિચ્છેદકેનૈકેન સોપાધિના મનુષ્યત્વલક્ષણેન પર્યાયેણ વિનશ્યતિ જીવઃ, તથાવિધેન દેવત્વલક્ષણેન નારકતિર્યક્ત્વલક્ષણેન વાન્યેન પર્યાયેણોત્પદ્યતે. ન ચ મનુષ્યત્વેન નાશે જીવત્વેનાપિ નશ્યતિ, દેવત્વાદિનોત્પાદે જીવત્વેનાપ્યુત્પદ્યતેઃ કિં તુ સદુચ્છેદમસદુત્પાદમન્તરેણૈવ તથા વિવર્તત ઇતિ..૧૭..
ઉપ્પણ્ણો ય વિણટ્ઠો દેવો મણુસુ ત્તિ પજ્જાઓ.. ૧૮..
ઉત્પન્નશ્ચ વિનષ્ટો દેવો મનુષ્ય ઇતિ પર્યાયઃ.. ૧૮..
અત્ર કથંચિદ્વયયોત્પાદવત્ત્વેઽપિ દ્રવ્યસ્ય સદાવિનષ્ટાનુત્પન્નત્વં ખ્યાપિતમ્. યદેવ પૂર્વોત્તરપર્યાયવિવેકસંપર્કાપાદિતામુભયીમવસ્થામાત્મસાત્કુર્વાણમુચ્છિદ્યમાનમુત્પદ્ય–માનં ચ -----------------------------------------------------------------------------
પ્રતિસમય હોનેવાલી અગુરુલધુગુણકી હાનિવૃદ્ધિસે ઉત્પન્ન હોનેવાલી સ્વભાવપર્યાયોંકી સંતતિકા વિચ્છેદ ન કરનેવાલી એક સોપાધિક મનુષ્યત્વસ્વરૂપ પર્યાયસે જીવ વિનાશકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ ઔર તથાવિધ [–સ્વભાવપર્યાયોંકે પ્રવાહકો ન તોડનેવાલી સોપાધિક] દેવત્વસ્વરૂપ, નારકત્વસ્વરૂપ યા તિર્યંચત્વસ્વરૂપ અન્ય પર્યાયસે ઉત્પન્ન હોતા હૈ. વહાઁ ઐસા નહીં હૈ કિ મનુષ્યપત્વસે વિનષ્ટ હોનેપર જીવત્વસે ભી નષ્ટ હોતા હૈ ઔર દેવત્વસે આદિસે ઉત્પાદ હોનેપર જીવત્વ ભી ઉત્પન્ન હોતા હૈ, કિન્તુ સત્કે ઉચ્છેદ ઔર અસત્કે ઉત્પાદ બિના હી તદનુસાર વિવર્તન [–પરિવર્તન, પરિણમન] કરતા હૈ.. ૧૭..
અન્વયાર્થઃ– [સઃ ચ એવ] વહી [યાતિ] જન્મ લેતા હૈ ઔર [મરણંયાતિ] મૃત્યુ પ્રાપ્ત કરતા હૈ તથાપિ [ન એવ ઉત્પન્નઃ] વહ ઉત્પન્ન નહીં હોતા [ચ] ઔર [ન નષ્ટઃ] નષ્ટ નહીં હોતા; [દેવઃ મનુષ્યઃ] દેવ, મુનષ્ય [ઇતિ પર્યાયઃ] ઐસી પર્યાય [ઉત્પન્નઃ] ઉત્પન્ન હોતી હૈ [ચ] ઔર [વિનષ્ટઃ] વિનષ્ટ હોતી હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ, દ્રવ્ય કથંચિત્ વ્યય ઔર ઉત્પાદવાલા હોનેપર ભી ઉસકા સદા અવિનષ્ટપના ઔર અનુત્પન્નપના કહા હૈ. --------------------------------------------------------------------------
જન્મે મરે છે તે જ, તોપણ નાશ–ઉદ્ભવ નવ લહે;
સુર–માનવાદિક પર્યયો ઉત્પન્ન ને લય થાય છે. ૧૮.
૩૮