કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
દ્રવ્યમાલક્ષ્યતે, તદેવ તથાવિધોભયાવસ્થાવ્યાપિના પ્રતિનિયતૈક– વસ્તુત્વનિબન્ધનભૂતેન સ્વભાવેનાવિનષ્ટમનુત્પન્નં વા વેદ્યતે. પર્યાયાસ્તુ તસ્ય પૂર્વપૂર્વપરિણામો–પમર્દોત્તરોત્તરપરિણામોત્પાદરૂપાઃ પ્રણાશસંભવધર્માણોઽભિધીયન્તે. તે ચ વસ્તુત્વેન દ્રવ્યાદપૃથગ્ભૂતા એવોક્તાઃ. તતઃ પર્યાયૈઃ સહૈકવસ્તુત્વાજ્જાયમાનં મ્રિયમાણમતિ જીવદ્રવ્યં સર્વદાનુત્પન્ના વિનષ્ટં દ્રષ્ટવ્યમ્. દેવમનુષ્યાદિપર્યાયાસ્તુ ક્રમવર્તિત્વાદુપસ્થિતાતિવાહિતસ્વસમયા ઉત્પદ્યન્તે વિનશ્યન્તિ ચેતિ.. ૧૮..
તાવદિઓ જીવાણં દેવો મણુસો ત્તિ ગદિણામો.. ૧૯..
તાવજ્જીવાનાં દેવો મનુષ્ય ઇતિ ગતિનામ.. ૧૯..
----------------------------------------------------------------------------- જો દ્રવ્ય ૧પૂર્વ પર્યાયકે વિયોગસે ઔર ૨ઉત્તર પર્યાયકે સંયોગસે હોનેવાલી ઉભય અવસ્થાકો આત્મસાત્ [અપનેરૂપ] કરતા હુઆ વિનષ્ટ હોતા ઔર ઉપજતા દિખાઈ દેતા હૈ, વહી [દ્રવ્ય] વૈસી ઉભય અવસ્થામેં વ્યાપ્ત હોનેવાલા જો પ્રતિનિયત એકવસ્તુત્વકે કારણભૂત સ્વભાવ ઉસકે દ્વારા [–ઉસ સ્વભાવકી અપેક્ષાસે] અવિનષ્ટ એવં અનુત્પન્ન જ્ઞાત હોતા હૈ; ઉસકી પર્યાયેં પૂર્વ–પૂર્વ પરિણામકે નાશરૂપ ઔર ઉત્તર–ઉત્તર પરિણામકે ઉત્પાદરૂપ હોનેસે વિનાશ–ઉત્પાદધર્મવાલી [–વિનાશ એવં ઉત્પાદરૂપ ધર્મવાલી] કહી જાતી હૈ, ઔર વે [પર્યાયેં] વસ્તુરૂપસે દ્રવ્યસે અપૃથગ્ભૂત હી કહી ગઈ હૈ. ઇસલિયે, પર્યાયોંકે સાથ એકવસ્તુપનેકે કારણ જન્મતા ઔર મરતા હોને પર ભી જીવદ્રવ્ય સર્વદા અનુત્પન્ન એવં અવિનષ્ટ હી દેખના [–શ્રદ્ધા કરના]; દેવ મનુષ્યાદિ પર્યાયેં ઉપજતી હૈ ઔર વિનષ્ટ હોતી હૈં ક્યોંકિ વે ક્રમવર્તી હોનેસે ઉનકા સ્વસમય ઉપસ્થિત હોતા હૈ ઔર બીત જાતા હૈ.. ૧૮..
અન્વયાર્થઃ– [એવં] ઇસપ્રકાર [જીવસ્ય] જીવકો [સતઃ વિનાશઃ] સત્કા વિનાશ ઔર [અસતઃ ઉત્પાદઃ] અસત્કા ઉત્પાદ [ન અસ્તિ] નહીં હૈ; [‘દેવ જન્મતા હૈે ઔર મનુષ્ય મરતા હૈ’ – ઐસા કહા જાતા હૈ ઉસકા યહ કારણ હૈ કિ] [જીવાનામ્] જીવોંકી [દેવઃ મનુષ્યઃ] દેવ, મનુષ્ય [ઇતિ ગતિનામ] ઐસા ગતિનામકર્મ [તાવત્] ઉતને હી કાલકા હોતા હૈ. --------------------------------------------------------------------------
સુરનરપ્રમુખ ગતિનામનો હદયુક્ત કાળ જ હોય છે. ૧૯.
૧. પૂર્વ = પહલેકી. ૨. ઉત્તર = બાદકી