૪૬
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
સત્યપર્યાયજાતમુચ્છિનત્તિ, નાસદુત્પાદયતિ યદા તુ દ્રવ્યગુણત્વેન પર્યાયમુખ્યત્વેન વિવક્ષ્યતે તદા
પ્રાદુર્ભવતિ, વિનશ્યતિ, સત્પર્યાયજાતમતિવાહિતસ્વકાલમુચ્છિનત્તિ, અસદુપસ્થિત–સ્વકાલમુત્પાદ
યતિ ચેતિ. સ ખલ્વયં પ્રસાદોઽનેકાન્તવાદસ્ય યદીદ્રશોઽપિ વિરોધો ન વિરોધઃ..૨૧..
ઇતિ ષડ્દ્રવ્યસામાન્યપ્રરૂપણા.
જીવા પુગ્ગલકાયા આયાસં અત્થિકાઇયા સેસા.
અમયા અત્થિત્તમયા કારણભુદા હિ લોગસ્સ.. ૨૨..
જીવાઃ પુદ્ગલકાયા આકાશમસ્તિકાયૌ શેષૌ.
અમયા અસ્તિત્વમયાઃ કારણભૂતા હિ લોકસ્ય.. ૨૨..
-----------------------------------------------------------------------------
જબ જીવ, પર્યાયકી ગૌણતાસે ઔર દ્રવ્યકી મુખ્યતાસે વિવક્ષિત હોતા હૈ તબ વહ [૧] ઉત્પન્ન
નહીં હોતા, [૨] વિનષ્ટ નહીં હોતા, [૩] ક્રમવૃત્તિસે વર્તન નહીં કરતા ઇસલિયે સત્ [–વિદ્યમાન]
પર્યાયસમૂકોે વિનષ્ટ નહીં કરતા ઔર [૪] અસત્કો [–અવિદ્યમાન પર્યાયસમૂહકો] ઉત્પન્ન નહીં
કરતા; ઔર જબ જીવ દ્રવ્યકી ગૌણતાસે ઔર પર્યાયકી મુખ્યતાસે વિવક્ષિત હોતા હૈ તબ વહ [૧]
ઉપજતા હૈ, [૨] વિનષ્ટ હોતા હૈ, [૩] જિસકા સ્વકાલ બીત ગયા હૈ ઐસે સત્ [–વિદ્યમાન]
પર્યાયસમૂહકો વિનષ્ટ કરતા હૈ ઔર [૪] જિસકા સ્વકાલ ઉપસ્થિત હુઆ હૈ [–આ પહુઁચા હૈ] ઐસે
અસત્કો [–અવિદ્યમાન પર્યાયસમૂહકો] ઉત્પન્ન કરતા હૈ.
વહ પ્રસાદ વાસ્તવમેં અનેકાન્તવાદકા હૈ કિ ઐસા વિરોધ ભી [વાસ્તવમેં] વિરોધ નહીં હૈ.. ૨૧..
ઇસપ્રકાર ષડ્દ્રવ્યકી સામાન્ય પ્રરૂપણા સમાપ્ત હુઈ.
ગાથા ૨૨
અન્વયાર્થઃ– [જીવાઃ] જીવ, [પુદ્ગલકાયાઃ] પુદ્ગલકાય, [આકાશમ્] આકાશ ઔર [શેષૌ
અસ્તિકાયૌ] શેષ દો અસ્તિકાય [અમયાઃ] અકૃત હૈં, [અસ્તિત્વમયાઃ] અસ્તિત્વમય હૈં ઔર [હિ]
વાસ્તવમેં [લોકસ્ય કારણભૂતાઃ] લોકકે કારણભૂત હૈં.
ટીકાઃ– યહાઁ [ઇસ ગાથામેં], સામાન્યતઃ જિનકા સ્વરૂપ [પહલે] કહા ગયા હૈ ઐસે છહ
દ્રવ્યોંમેંસે પાઁચકો અસ્તિકાયપના સ્થાપિત કિયા ગયા હૈ.
--------------------------------------------------------------------------
જીવદ્રવ્ય, પુદ્દગલકાય, નભ ને અસ્તિકાયો શેષ બે
અણુકૃતક છે, અસ્તિત્વમય છે, લોકકારણભૂત છે. ૨૨.