કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૪૭
અત્ર સામાન્યેનોક્તલક્ષણાનાં ષણ્ણાં દ્રવ્યાણાં મધ્યાત્પશ્ચાનામસ્તિકાયત્વં વ્યવસ્થાપિતમ્.
અકૃતત્વાત્ અસ્તિત્વમયત્વાત્ વિચિત્રાત્મપરિણતિરૂપસ્ય લોકસ્ય કારણત્વાચ્ચાભ્યુપગમ્યમાનેષુ
ષટ્સુ દવ્યેષુ જીવપુદ્ગલાકાશધર્માધર્માઃ પ્રદેશપ્રચયાત્મકત્વાત્ પઞ્ચાસ્તિકાયાઃ. ન ખલુ
કાલસ્તદભાવાદસ્તિકાય ઇતિ સામર્થ્યાદવસીયત ઇતિ.. ૨૨..
સબ્ભાવસભાવાણં જીવાણં તહ ય પોગ્ગલાણં ચ.
પરિયટ્ટણસંભૂદો કાલો ણિયમેણ પણ્ણત્તો.. ૨૩..
સદ્ભાવસ્વભાવાનાં જીવાનાં તથૈવ પુદ્ગલાનાં ચ.
પરિવર્તનસમ્ભૂતઃ કાલો નિયમેન પ્રજ્ઞપ્ત.. ૨૩..
અત્રાસિતકાયત્વેનાનુક્તસ્યાપિ કાલસ્યાર્થાપન્નત્વં દ્યોતિતમ્.
-----------------------------------------------------------------------------
અકૃત હોનેસે, અસ્તિત્વમય હોનેસે ઔર અનેક પ્રકારકી ૧અપની પરિણતિરૂપ લોકકે કારણ
હોનેસે જો સ્વીકાર [–સમ્મત] કિયે ગયે હૈં ઐસે છહ દ્રવ્યોંમેં જીવ, પુદ્ગલ, આકાશ, ધર્મ ઔર
અધર્મ પ્રદેશપ્રચયાત્મક [–પ્રદેશોંકે સમૂહમય] હોનેસે વે પાઁચ અસ્તિકાય હૈં. કાલકો
પ્રદેશપ્રચયાત્મકપનેકા અભાવ હોનેસે વાસ્તવમેં અસ્તિકાય નહીં હૈં ઐસા [બિના–કથન કિયે ભી]
સામર્થ્યસે નિશ્ચિત હોતા હૈ.. ૨૨..
ગાથા ૨૩
અન્વયાર્થઃ– [સદ્ભાવસ્વભાવાનામ્] સત્તાસ્વભાવવાલે [જીવાનામ્ તથા એવ પુદ્ગલાનામ્ ચ] જીવ
ઔર પુદ્ગલોંકે [પરિવર્તનસમ્ભૂતઃ] પરિવર્તનસે સિદ્ધ હોને વાલે [કાલઃ] ઐસા કાલ [નિયમેન
પ્રજ્ઞપ્તઃ] [સર્વજ્ઞોં દ્વારા] નિયમસે [નિશ્ચયસે] ઉપદેશ દિયા ગયા હૈ.
ટીકાઃ– કાલ અસ્તિકાયરૂપસે અનુક્ત [–નહીં કહા ગયા] હોને પર ભી ઉસે અર્થપના
[પદાર્થપના] સિદ્ધ હોતા હૈ ઐસા યહાઁ દર્શાયા હૈ.
--------------------------------------------------------------------------
૧. લોક છહ દ્રવ્યોંકે અનેકવિધ પરિણામરૂપ [–ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ] હૈે; ઇસલિયે છહ દ્રવ્ય સચમુચ લોકકે
કારણ હૈં.
સત્તાસ્વભાવી જીવ ને પુદ્ગલ તણા પરિણમનથી
છે સિદ્ધિ જેની, કાલ તે ભાખ્યો જિણંદે નિયમથી . ૨૩.