કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
અત્ર સામાન્યેનોક્તલક્ષણાનાં ષણ્ણાં દ્રવ્યાણાં મધ્યાત્પશ્ચાનામસ્તિકાયત્વં વ્યવસ્થાપિતમ્. અકૃતત્વાત્ અસ્તિત્વમયત્વાત્ વિચિત્રાત્મપરિણતિરૂપસ્ય લોકસ્ય કારણત્વાચ્ચાભ્યુપગમ્યમાનેષુ ષટ્સુ દવ્યેષુ જીવપુદ્ગલાકાશધર્માધર્માઃ પ્રદેશપ્રચયાત્મકત્વાત્ પઞ્ચાસ્તિકાયાઃ. ન ખલુ કાલસ્તદભાવાદસ્તિકાય ઇતિ સામર્થ્યાદવસીયત ઇતિ.. ૨૨..
પરિયટ્ટણસંભૂદો કાલો ણિયમેણ પણ્ણત્તો.. ૨૩..
પરિવર્તનસમ્ભૂતઃ કાલો નિયમેન પ્રજ્ઞપ્ત.. ૨૩..
અત્રાસિતકાયત્વેનાનુક્તસ્યાપિ કાલસ્યાર્થાપન્નત્વં દ્યોતિતમ્. -----------------------------------------------------------------------------
અકૃત હોનેસે, અસ્તિત્વમય હોનેસે ઔર અનેક પ્રકારકી ૧અપની પરિણતિરૂપ લોકકે કારણ હોનેસે જો સ્વીકાર [–સમ્મત] કિયે ગયે હૈં ઐસે છહ દ્રવ્યોંમેં જીવ, પુદ્ગલ, આકાશ, ધર્મ ઔર અધર્મ પ્રદેશપ્રચયાત્મક [–પ્રદેશોંકે સમૂહમય] હોનેસે વે પાઁચ અસ્તિકાય હૈં. કાલકો પ્રદેશપ્રચયાત્મકપનેકા અભાવ હોનેસે વાસ્તવમેં અસ્તિકાય નહીં હૈં ઐસા [બિના–કથન કિયે ભી] સામર્થ્યસે નિશ્ચિત હોતા હૈ.. ૨૨..
અન્વયાર્થઃ– [સદ્ભાવસ્વભાવાનામ્] સત્તાસ્વભાવવાલે [જીવાનામ્ તથા એવ પુદ્ગલાનામ્ ચ] જીવ ઔર પુદ્ગલોંકે [પરિવર્તનસમ્ભૂતઃ] પરિવર્તનસે સિદ્ધ હોને વાલે [કાલઃ] ઐસા કાલ [નિયમેન પ્રજ્ઞપ્તઃ] [સર્વજ્ઞોં દ્વારા] નિયમસે [નિશ્ચયસે] ઉપદેશ દિયા ગયા હૈ.
ટીકાઃ– કાલ અસ્તિકાયરૂપસે અનુક્ત [–નહીં કહા ગયા] હોને પર ભી ઉસે અર્થપના [પદાર્થપના] સિદ્ધ હોતા હૈ ઐસા યહાઁ દર્શાયા હૈ. --------------------------------------------------------------------------
છે સિદ્ધિ જેની, કાલ તે ભાખ્યો જિણંદે નિયમથી . ૨૩.
૧. લોક છહ દ્રવ્યોંકે અનેકવિધ પરિણામરૂપ [–ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ] હૈે; ઇસલિયે છહ દ્રવ્ય સચમુચ લોકકે
કારણ હૈં.