ઇહ હિ જીવાનાં પુદ્ગલાનાં ચ સત્તાસ્વભાવત્વાદસ્તિ પ્રતિક્ષણમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈકવૃત્તિરૂપઃ પરિણામઃ. સ ખલુ સહકારિકારણસદ્ભાવે દ્રષ્ટઃ, ગતિસ્થિત્યવગાહપરિણામવત્. યસ્તુ સહકારિકારણં સ કાલઃ. તત્પરિણામાન્યથાનુપપતિગમ્યમાનત્વાદનુક્તોઽપિ નિશ્ચયકાલોઽ–સ્તીતિ નિશ્ચીયતે. યસ્તુ નિશ્ચયકાલપર્યાયરૂપો વ્યવહારકાલઃ સ જીવપદ્ગલપરિણામેનાભિ–વ્યજ્યમાનત્વાત્તદાયત્ત એવાભિગમ્યત એવેતિ.. ૨૩.. -----------------------------------------------------------------------------
ઇસ જગતમેં વાસ્તવમેં જીવોંકો ઔર પુદ્ગલોંકો સત્તાસ્વભાવકે કારણ પ્રતિક્ષણ ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકી એકવૃત્તિરૂપ પરિણામ વર્તતા હૈ. વહ [–પરિણામ] વાસ્તવમેં સહકારી કારણકે સદ્ભાવમેં દિખાઈ દેતા હૈ, ગતિ–સ્થિત–અવગાહપરિણામકી ભાઁતિ. [જિસપ્રકાર ગતિ, સ્થિતિ ઔર અવગાહરૂપ પરિણામ ધર્મ, અધર્મ ઔર આકાશરૂપ સહકારી કારણોંકે સદ્ભાવમેં હોતે હૈં, ઉસી પ્રકાર ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકી એકતારૂપ પરિણામ સહકારી કારણકે સદ્ભાવમેં હોતે હૈં.] યહ જો સહકારી કારણ સો કાલ હૈ. ૧જીવ–પુદ્ગલકે પરિણામકી ૨અન્યથા અનુપપત્તિ દ્વારા જ્ઞાત હોતા હૈ ઇસલિએ, નિશ્ચયકાલ–[અસ્તિકાયરૂપસે] અનુક્ત હોને પર ભી–[દ્રવ્યરૂપસે] વિદ્યમાન હૈ ઐસા નિશ્ચિત હોતા હૈ. ઔર જો નિશ્ચયકાલકી પર્યાયરૂપ વ્યવહારકાલ વહ, જીવ–પુદ્ગલોંકે પરિણામસે વ્યક્ત [–ગમ્ય] હોતા હૈ ઇસલિયે અવશ્ય તદાશ્રિત હી [–જીવ તથા પુદ્ગલકે પરિણામકે આશ્રિત હી] ગિના જાતા હૈ ..૨૩.. --------------------------------------------------------------------------
તથાપિ જીવ–પુદ્ગલોંકે પરિણામ સ્પષ્ટ ખ્યાલમેં આતે હૈં ઇસલિયે કાલદ્રવ્યકો સિદ્ધ કરનેમેં માત્ર ઉન દોકે પરિણામકી હી બાત લી ગઈ હૈ.
પરિણામ અર્થાત્ ઉનકી સમયવિશિષ્ટ વૃત્તિ. વહ સમયવિશિષ્ટ વૃત્તિ સમયકો ઉત્પન્ન કરનેવાલે કિસી પદાર્થકે
બિના [–નિશ્ચયકાલકે બિના] નહીં હો સકતી. જિસપ્રકાર આકાશ બિના દ્રવ્ય અવગાહન પ્રાપ્ત નહીં કર
સકતે અર્થાત્ ઉનકા વિસ્તાર [તિર્યકપના] નહીં હો સકતા ઉસી પ્રકાર નિશ્ચયકાલ બિના દ્રવ્ય પરિણામકો
પ્રાપ્ત નહીં હો સકતે અર્થાત્ ઉનકો પ્રવાહ [ઊર્ધ્વપના] નહીં હો સકતા. ઇસ પ્રકાર નિશ્ચયકાલકે અસ્તિત્વ
બિના [અર્થાત્ નિમિત્તભૂત કાલદ્રવ્યકે સદ્ભાવ બિના] અન્ય કિસી પ્રકાર જીવ–પુદ્ગલકે પરિણામ બન નહીં
સકતે ઇસલિયે ‘નિશ્ચયકાલ વિદ્યમાન હૈ’ ઐસા જ્ઞાત હોતા હૈ– નિશ્ચિત હોતા હૈ.]
૪૮