કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
અગુરુલહુગો અમુત્તો વટ્ટણલક્ખો ય કાલો ત્તિ.. ૨૪..
અગુરુલઘુકો અમૂર્તો વર્તનલક્ષણશ્ચ કાલ ઇતિ.. ૨૪..
-----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [કાલઃ ઇતિ] કાલ [નિશ્ચયકાલ] [વ્યપગતપઞ્ચવર્ણરસઃ] પાઁચ વર્ણ ઔર પાઁચ રસ રહિત, [વ્યપગતદ્વિગન્ધાષ્ટસ્પર્શઃ ચ] દો ગંધ ઔર આઠ સ્પર્શ રહિત, [અગુરુલઘુકઃ ] અગુરુલઘુ, [અમૂર્તઃ] અમૂર્ત [ચ] ઔર [વર્તનલક્ષણઃ] વર્તનાલક્ષણવાલા હૈ.
ભાવાર્થઃ– યહાઁ નિશ્ચયકાલકા સ્વરૂપ કહા હૈ.
લોકાકાશકે પ્રત્યેક પ્રદેશમેં એક–એક કાલાણુ [કાલદ્રવ્ય] સ્થિત હૈ. વહ કાલાણુ [કાલદ્રવ્ય] સો નિશ્ચયકાલ હૈ. અલોકાકાશમેં કાલાણુ [કાલદ્રવ્ય] નહીં હૈ.
વહ કાલ [નિશ્ચયકાલ] વર્ણ–ગંધ–રસ–સ્પર્શ રહિત હૈ, વર્ણાદિ રહિત હોનેસે અમૂર્ત હૈ ઔર અમૂર્ત હોનેસે સૂક્ષ્મ, અતન્દ્રિયજ્ઞાનગ્રાહ્ય હૈ. ઔર વહ ષટ્ગુણહાનિવૃદ્ધિસહિત અગુરુલઘુત્વસ્વભાવવાલા હૈ. કાલકા લક્ષણ વર્તનાહેતુત્વ હૈ; અર્થાત્ જિસ પ્રકાર શીતઋતુમેં સ્વયં અધ્યયનક્રિયા કરતે હુએ પુરુષકો અગ્નિ સહકારી [–બહિરંગ નિમિત્ત] હૈ ઔર જિસ પ્રકાર સ્વયં ઘુમને કી ક્રિયા કરતે હુએ કુમ્ભારકે ચાકકો નીચેકી કીલી સહકારી હૈ ઉસી પ્રકાર નિશ્ચયસે સ્વયમેવ પરિણામકો પ્રાપ્ત જીવ– પુદ્ગલાદિ દ્રવ્યોંકો [વ્યવહારસે] કાલાણુરૂપ નિશ્ચયકાલ બહિરંગ નિમિત્ત હૈ.
પ્રશ્નઃ– અલોકમેં કાલદ્રવ્ય નહીં હૈ વહાઁ આકાશકી પરિણતિ કિસ પ્રકાર હો સકતી હૈ? -------------------------------------------------------------------------- શ્રી અમૃતચદ્રાચાર્યદેવને ઇસ ૨૪વીં ગાથાકી ટીકા લિખી નહીં હૈ ઇસલિએ અનુવાદમેં અન્વયાર્થકે બાદ તુરન્ત
રસવર્ણપંચક સ્પર્શ–અષ્ટક, ગંધયુગલ વિહીન છે,
છે મૂર્તિહીન, અગુરુલઘુક છે, કાળ વર્તનલિંગ છે. ૨૪.