૫૦
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
સમઓ ણિમિસો કટ્ઠા કલા ય ણાલી તદો દિવારત્તી.
માસોદુઅયણસંવચ્છરો ત્તિ કાલો પરાયત્તો.. ૨૫..
સમયો નિમિષઃ કાષ્ઠા કલા ચ નાલી તતો દિવારાત્ર.
માસર્ત્વયનસંવત્સરમિતિ કાલઃ પરાયત્ત.. ૨૫..
અત્ર વ્યવહારકાલસ્ય કથંચિત્પરાયત્તત્વં દ્યોતિતમ્.
પરમાણુપ્રચલનાયત્તઃ સમયઃ. નયનપુટઘટનાયત્તો નિમિષઃ. તત્સંખ્યાવિશેષતઃ કાષ્ઠા કલા નાલી
-----------------------------------------------------------------------------
ઉત્તરઃ– જિસ પ્રકાર લટકતી હુઈ લમ્બી ડોરીકો, લમ્બે બાઁસકો યા કુમ્હારકે ચાકકો એક હી
સ્થાન પર સ્પર્શ કરને પર સર્વત્ર ચલન હોતા હૈ, જિસ પ્રકાર મનોજ્ઞ સ્પર્શનેન્દ્રિયવિષયકા અથવા
રસનેન્દ્રિયવિષયકા શરીરકે એક હી ભાગમેં સ્પર્શ હોને પર ભી સમ્પૂર્ણ આત્મામેં સુખાનુભવ હોતા હૈ
ઔર જિસ પ્રકાર સર્પદંશ યા વ્રણ [ઘાવ] આદિ શરીરકે એક હી ભાગમેં હોને પર ભી સમ્પૂર્ણ આત્મામેં
દુઃખવેદના હોતી હૈ, ઉસી પ્રકાર કાલદ્રવ્ય લોકાકાશમેં હી હોને પર ભી સમ્પૂર્ણ આકાશમેં પરિણતિ
હોતી હૈ ક્યોંકિ આકાશ અખણ્ડ એક દ્રવ્ય હૈ.
યહાઁ યહ બાત મુખ્યતઃ ધ્યાનમેં રખના ચાહિયે કિ કાલ કિસી દ્રવ્યકો પરિણમિત નહીં કરતા,
સમ્પૂર્ણ સ્વતંત્રતાસે સ્વયમેવ પરિણમિત હોનેવાલે દ્રવ્યોંકો વહ બાહ્યનિમિત્તમાત્ર હૈ .
ઇસ પ્રકાર નિશ્ચયકાલકા સ્વરૂપ દર્શાયા ગયા.. ૨૪..
ગાથા ૨૫
અન્વયાર્થઃ– [સમયઃ] સમય, [નિમિષઃ] નિમેષ, [કાષ્ઠા] કાષ્ઠા, [કલા ચ] કલા, [નાલી]
ઘડી, [તતઃ દિવારાત્રઃ] અહોરાત્ર, [–દિવસ], [માસર્ત્વયનસંવત્સરમ્] માસ, ઋતુ, અયન ઔર વર્ષ
– [ઇતિ કાલઃ] ઐસા જો કાલ [અર્થાત્ વ્યવહારકાલ] [પરાયત્તઃ] વહ પરાશ્રિત હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ વ્યવહારકાલકા કથંચિત્ પરાશ્રિતપના દર્શાયા હૈ.
પરમાણુકે ગમનકે આશ્રિત સમય હૈ; આંખકે મિચનેકે આશ્રિત નિમેષ હૈ; ઉસકી [–નિમેષકી]
અમુક સંખ્યાસે કાષ્ઠા, કલા ઔર ઘડી હોતી હૈ; સૂર્યકે ગમનકે આશ્રિત અહોરાત્ર હોતા હૈ; ઔર
ઉસકી [–અહોરાત્રકી] અમુક સંખ્યાસે માસ, ઋતુ, અયન ઔર વર્ષ હોતે હૈં. –ઐસા વ્યવહારકાલ