કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૫૭
અત્ર મુક્તાવસ્થસ્યાત્મનો નિરુપાધિસ્વરૂપમુક્તમ્.
આત્મા હિ પરદ્રવ્યત્વાત્કર્મરજસા સાકલ્યેન યસ્મિન્નેવ ક્ષણે મુચ્યતે તસ્મિ–
ન્નેવોર્ધ્વગમનસ્વભાવત્વાલ્લોકાંતમધિગમ્ય પરતો ગતિહેતોરભાવાદવસ્થિતઃ કેવલજ્ઞાનદર્શનાભ્યાં
સ્વરૂપભૂતત્વાદમુક્તોઽનંતમતીન્દ્રિયં સુખમનુભવતિ. મુક્તસ્ય ચાસ્ય ભાવપ્રાણધારણલક્ષણં જીવત્વં,
ચિદ્રૂપલક્ષણં ચેતયિતૃત્વં, ચિત્પરિણામલક્ષણ ઉપયોગઃ, નિર્વર્તિતસમસ્તાધિકારશક્તિમાત્રં પ્રભુત્વં,
સમસ્તવસ્ત્વસાધારણસ્વરૂપનિર્વર્તનમાત્રં કર્તૃત્વં, સ્વરૂપભૂતસ્વાતન્ક્ર્યલક્ષણસુખોપલમ્ભ–રૂપં
ભોક્તૃત્વં, અતીતાનંતરશરીરપરિમાણાવગાહપરિણામરૂપં દેહમાત્રત્વં, ઉપાધિસંબંધવિવિક્ત–
માત્યન્તિકમમૂર્તત્વમ્. કર્મસંયુક્તત્વં તુ દ્રવ્યભાવકર્મવિપ્રમોક્ષાન્ન ભવત્યેવ. દ્રવ્યકર્માણિ હિ પુદ્ગલસ્કંધા
ભાવકર્માણિ તુ
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– યહાઁ મુક્તાવસ્થાવાલે આત્માકા નિરુપાધિ સ્વરૂપ કહા હૈ.
આત્મા [કર્મરજકે] પરદ્રવ્યપનેકે કારણ કર્મરજસે સમ્પૂર્ણરૂપસે જિસ ક્ષણ છૂટતા હૈ [–મુક્ત
હોતા હૈ], ઉસી ક્ષણ [અપને] ઊર્ધ્વગમનસ્વભાવકે કારણ લોકકે અન્તકો પાકર આગે ગતિહેતુકા
અભાવ હોનેસે [વહાઁ] સ્થિર રહતા હુઆ, કેવલજ્ઞાન ઔર કેવલદર્શન [નિજ] સ્વરૂપભૂત હોનેકે
કારણ ઉનસે ન છૂટતા હુઆ અનન્ત અતીન્દ્રિય સુખકા અનુભવ કરતા હૈ. ઉસ મુક્ત આત્માકો,
ભાવપ્રાણધારણ જિસકા લક્ષણ [–સ્વરૂપ] હૈ ઐસા ‘જીવત્વ’ હોતા હૈ; ચિદ્રૂપ જિસકા લક્ષણ [–
સ્વરૂપ] હૈ ઐસા ‘ચેતયિતૃત્વ’ હોતા હૈ ; ચિત્પરિણામ જિસકા લક્ષણ [–સ્વરૂપ] હૈ ઐસા ‘ઉપયોગ’
હોતા હૈ; પ્રાપ્ત કિયે હુએ સમસ્ત [આત્મિક] અધિકારોંકી ૧શક્તિમાત્રરૂપ ‘પ્રભુત્વ’ હોતા હૈ; સમસ્ત
વસ્તુઓંસે અસાધારણ ઐસે સ્વરૂપકી નિષ્પત્તિમાત્રરૂપ [–નિજ સ્વરૂપકો રચનેરૂપ] ‘કર્તૃત્વ’ હોતા હૈ;
સ્વરૂપભૂત સ્વાતંક્ર્ય જિસકા લક્ષણ [–સ્વરૂપ] હૈ ઐસે સુખકી ઉપલબ્ધિરૂપ ‘ભોક્તૃત્વ’ હોતા હૈ;
અતીત અનન્તર [–અન્તિમ] શરીર પ્રમાણ અવગાહપરિણામરૂપ ‘૨દેહપ્રમાણપના’ હોતા હૈ; ઔર
ઉપાધિકે સમ્બન્ધસે ૩વિવિક્ત ઐસા આત્યંતિક [સર્વથા] ‘અમૂર્તપના’ હોતા હૈ. [મુક્ત આત્માકો]
--------------------------------------------------------------------------
૧. શક્તિ = સામર્થ્ય; ઈશત્વ. [મુક્ત આત્મા સમસ્ત આત્મિક અધિકારોંકો ભોગનેમેં અર્થાત્ ઉનકા ઉપયોગ કરનેમેં
સ્વયં સમર્થ હૈ ઇસલિયે વહ પ્રભુ હૈ.]
૨. મુક્ત આત્માકી અવગાહના ચરમશરીરપ્રમાણ હોતી હૈ ઇસલિયે ઉસ અન્તિમ શરીરકી અપેક્ષા લેકર ઉનકો
‘દેહપ્રમાણપના’ કહા જા સકતા હૈ.
૩. વિવિક્ત = ભિન્ન; રહિત.