૫૮
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
ચિદ્વિવર્તાઃ. વિવર્તતે હિ ચિચ્છક્તિરનાદિજ્ઞાનાવરણાદિ–કર્મસંપર્કકૂણિતપ્રચારા પરિચ્છેદ્યસ્ય
વિશ્વસ્યૈકદેશેષુ ક્રમેણ વ્યાપ્રિયમાણા. યદા તુ જ્ઞાનાવરણાદિકર્મસંપર્કઃ પ્રણશ્યતિ તદા પરિચ્છેદ્યસ્ય
વિશ્વસ્ય સર્વદેશેષુ યુગપદ્વયાપૃતા કથંચિત્કૌટસ્થ્યમવાપ્ય વિષયાંતરમનાપ્નુવંતી ન વિવર્તતે. સ ખલ્વેષ
નિશ્ચિતઃ સર્વજ્ઞસર્વદર્શિત્વોપલમ્ભઃ. અયમેવ દ્રવ્યકર્મનિબંધનભૂતાનાં ભાવકર્મણાં કર્તૃત્વોચ્છેદઃ. અયમેવ
-----------------------------------------------------------------------------
‘૧કર્મસંયુક્તપના’ તો હોતા હી નહીં , ક્યોંકિ દ્રવ્યકર્મો ઔર ભાવકર્મોસે વિમુક્તિ હુઈ હૈ. દ્રવ્યકર્મ વે
પુદ્ગલસ્કંધ હૈ ઔર ભાવકર્મ વે ૨ચિદ્વિવર્ત હૈં. ચિત્શક્તિ અનાદિ જ્ઞાનાવરણાદિકર્મોંકે સમ્પર્કસે
[સમ્બન્ધસે] સંકુચિત વ્યાપારવાલી હોનેકે કારણ જ્ઞેયભૂત વિશ્વકે [–સમસ્ત પદાર્થોંકે] એક–એક
દેશમેં ક્રમશઃ વ્યાપાર કરતી હુઈ વિવર્તનકો પ્રાપ્ત હોતી હૈ. કિન્તુ જબ જ્ઞાનાવરણાદિકર્મોંકા સમ્પર્ક
વિનષ્ટ હોતા હૈ, તબ વહ જ્ઞેયભૂત વિશ્વકે સર્વ દેશોંમેં યુગપદ્ વ્યાપાર કરતી હુઈ કથંચિત્ ૩કૂટસ્થ
હોકર, અન્ય વિષયકો પ્રાપ્ત ન હોતી હુઈ વિવર્તન નહીં કરતી. વહ યહ [ચિત્શક્તિકે વિવર્તનકા
અભાવ], વાસ્તવમેં નિશ્ચિત [–નિયત, અચલ] સર્વજ્ઞપનેકી ઔર સર્વદર્શીપનેકી ઉપલબ્ધિ હૈ. યહી,
દ્રવ્યકર્મોંકે નિમિત્તભૂત ભાવકર્મોંકે કર્તૃત્વકા વિનાશ હૈ; યહી, વિકારપૂર્વક અનુભવકે અભાવકે કારણ
૪ઔપાધિક સુખદુઃખપરિણામોંકે ભોક્તૃત્વકા વિનાશ હૈ; ઔર યહી, અનાદિ વિવર્તનકે ખેદકે વિનાશસે
--------------------------------------------------------------------------
૧. પૂર્વ સૂત્રમેં કહે હુએ ‘જીવત્વ’ આદિ નવ વિશેષોમેંસે પ્રથમ આઠ વિશેષ મુક્તાત્માકો ભી યથાસંભવ હોતે હૈં, માત્ર
એક ‘કર્મસંયુક્તપના’ નહીં હોતા.
૨. ચિદ્વિવર્ત = ચૈતન્યકા પરિવર્તન અર્થાત્ ચૈતન્યકા એક વિષયકો છોડ઼કર અન્ય વિષયકો જાનનેરૂપ બદલના;
ચિત્શક્તિકા અન્ય અન્ય જ્ઞેયોંકો જાનનેરૂપ પરિવર્તિત હોના.
૩. કૂટસ્થ = સર્વકાલ એક રૂપ રહનેવાલી; અચલ. [જ્ઞાનાવરણાદિકર્મોકા સમ્બન્ધ નષ્ટ હોને પર કહીં ચિત્શક્તિ
સર્વથા અપરિણામી નહીં હો જાતી; કિન્તુ વહ અન્ય–અન્ય જ્ઞેયોંકો જાનનેરૂપ પરિવર્તિત નહીં હોતી–સર્વદા તીનોં
કાલકે સમસ્ત જ્ઞેયોંકો જાનતી રહતી હૈ, ઇસલિયે ઉસે કથંચિત્ કૂટસ્થ કહા હૈ.]
૪. ઔપાધિક = દ્રવ્યકર્મરૂપ ઉપાધિકે સાથ સમ્બન્ધવાલે; જિનમેં દ્રવ્યકર્મરૂપી ઉપાધિ નિમિત્ત હોતી હૈ ઐસે;
અસ્વાભાવિક; વૈભાવિક; વિકારી.