કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૬૧
પાણેહિં ચદુહિં જીવદિ જીવિસ્સદિ જો હુ જીવિદો પુવ્વં.
સો જીવો પાણા પુણ બલમિંદિયમાઉ ઉસ્સાસો.. ૩૦..
પ્રાણૈશ્ચતુર્ભિર્જીવતિ જીવિષ્યતિ યઃ ખલુ જીવિતઃ પૂર્વમ્.
સ જીવઃ પ્રાણાઃ પુનર્બલમિન્દ્રિયમાયુરુચ્છવાસઃ.. ૩૦..
જીવત્વગુણવ્યાખ્યેયમ્.
-----------------------------------------------------------------------------
આત્મા સમસ્ત જ્ઞેયકો જાનતા હૈ. ઐસી સર્વજ્ઞદશા ઇસ ક્ષેત્રમેં ઇસ કાલમેં [અર્થાત્ ઇસ ક્ષેત્રમેં ઇસ
કાલમેં જન્મ લેને વાલે જીવોંકો ] પ્રાપ્ત નહીં હોતી તથાપિ સર્વજ્ઞત્વશક્તિવાલે નિજ આત્માકા સ્પષ્ટ
અનુભવ ઇસ ક્ષેત્રમેં ઇસ કાલમેં ભી હો સકતા હૈ.
યહ શાસ્ત્ર અધ્યાત્મ શાસ્ત્ર હોનેસે યહાઁ સર્વજ્ઞસિદ્ધિકા વિસ્તાર નહીં કિયા ગયા હૈ; જિજ્ઞાસુકો
વહ અન્ય શાસ્ત્રોમેં દેખ લેના ચાહિયે.. ૨૯..
ગાથા ૩૦
અન્વયાર્થઃ– [યઃ ખલુ] જો [ચતુર્ભિઃ પ્રાણૈઃ] ચાર પ્રાણોંસે [જીવતિ] જીતા હૈ, [જીવિષ્યતિ]
જિયેગા ઔર [જીવિતઃ પૂર્વમ્] પૂર્વકાલમેં જીતા થા, [સઃ જીવઃ] વહ જીવ હૈ; [પુનઃ પ્રાણાઃ] ઔર
પ્રાણ [ઇન્દ્રિયમ્] ઇન્દ્રિય, [બલમ્] બલ, [આયુઃ] આયુ તથા [ઉચ્છવાસઃ] ઉચ્છ્વાસ હૈ.
ટીકાઃ– યહ, જીવત્વગુણકી વ્યાખ્યા હૈ.
પ્રાણ ઇન્દ્રિય, બલ, આયુ ઔર ઉચ્છ્વાસસ્વરૂપ હૈ. ઉનમેં [–પ્રાણોંમેં], ચિત્સામાન્યરૂપ
અન્વયવાલે વે ભાવપ્રાણ હૈ ઔર પુદ્ગલસામાન્યરૂપ અન્વયવાલે વે દ્રવ્યપ્રાણ હૈં. ઉન દોનોં પ્રાણોંકો
ત્રિકાલ અચ્છિન્ન–સંતાનરૂપસે [અટૂટ ધારાસે] ધારણ કરતા હૈ ઇસલિયે સંસારીકો જીવત્વ હૈ.
મુક્તકો [સિદ્ધકો] તો કેવલ ભાવપ્રાણ હી ધારણ હોનેસે જીવત્વ હૈ ઐસા સમઝના.. ૩૦..
--------------------------------------------------------------------------
જિન પ્રાણોંમેં ચિત્સામાન્યરૂપ અન્વય હોતા હૈ વે ભાવપ્રાણ હૈં અર્થાત્ જિન પ્રાણોંમેં સદૈવ ‘ચિત્સામાન્ય,
ચિત્સામાન્ય, ચિત્સામાન્ય’ ઐસી એકરૂપતા–સદ્રશતા હોતી હૈ વેે ભાવપ્રાણ હૈં. [જિન પ્રાણોંમેં સદૈવ
‘પુદ્ગલસામાન્ય, પુદ્ગલસામાન્ય, પુદ્ગલસામાન્ય ’ ઐસી એકરૂપતા–સદ્રશતા હોતી હૈ વે દ્રવ્યપ્રાણ હૈં.]
જે ચાર પ્રાણે જીવતો પૂર્વે, જીવે છે, જીવશે,
તે જીવ છે; ને પ્રાણ ઇન્દ્રિય–આયુ–બલ–ઉચ્છ્વાસ છે. ૩૦.