વિણ્ણાણમવિણ્ણાણં ણ વિ જુજ્જદિ અસદિ સબ્ભાવે.. ૩૭..
વિજ્ઞાનમવિજ્ઞાનં નાપિ યુજ્યતે અસતિ સદ્ભાવે.. ૩૭..
અત્ર જીવાભાવો મુક્તિરિતિ નિરસ્તમ્.
દ્રવ્યં દ્રવ્યતયા શાશ્વતમિતિ, નિત્યે દ્રવ્યે પર્યાયાણાં પ્રતિસમયમુચ્છેદ ઇતિ, દ્રવ્યસ્ય સર્વદા અભૂતપર્યાયૈઃ ભાવ્યમિતિ, દ્રવ્યસ્ય સર્વદા ભૂતપર્યાયૈરભાવ્યમિતિ, દ્રવ્યમન્યદ્રવ્યૈઃ સદા શૂન્યમિતિ, દ્રવ્યં સ્વદ્રવ્યેણ સદાઽશૂન્યમિતિ, ક્વચિજ્જીવદ્રવ્યેઽનંતં જ્ઞાનં ક્વચિત્સાંતં જ્ઞાનમિતિ, ક્વચિજ્જીવદ્રવ્યેઽનંતં ક્વચિત્સાંતમજ્ઞાનમિતિ–એતદન્યથા–
-----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [સદ્ભાવે અસતિ] યદિ [મોક્ષમેં જીવકા] સદ્ભાવ ન હો તો [શાશ્વતમ્] શાશ્વત, [અથ ઉચ્છેદઃ] નાશવંત, [ભવ્યમ્] ભવ્ય [–હોનેયોગ્ય], [અભવ્યમ્ ચ] અભવ્ય [–ન હોનેયોગ્ય], [શૂન્યમ્] શૂન્ય, [ઇતરત્ ચ] અશૂન્ય, [વિજ્ઞાનમ્] વિજ્ઞાન ઔર [અવિજ્ઞાનમ્] અવિજ્ઞાન [ન અપિ યુજ્યતે] [જીવદ્રવ્યમેં] ઘટિત નહીં હો સકતે. [ઇસલિયે મોક્ષમેં જીવકા સદ્ભાવ હૈ હી.]
ટીકાઃ– યહાઁ, ‘જીવકા અભાવ સો મુક્તિ હૈ’ ઇસ બાતકા ખણ્ડન કિયા હૈ.
[૧] દ્રવ્ય દ્રવ્યરૂપસે શાશ્વત હૈ, [૨] નિત્ય દ્રવ્યમેં પર્યાયોંકા પ્રતિ સમય નાશ હોતા હૈ, [૩] દ્રવ્ય સર્વદા અભૂત પર્યાયરૂસપે ભાવ્ય [–હોનેયોગ્ય, પરિણમિત હોનેયોગ્ય] હૈ, [૪] દ્રવ્ય સર્વદા ભૂત પર્યાયરૂપસે અભાવ્ય [–ન હોનેયોગ્ય] હૈ, [૫] દ્રવ્ય અન્ય દ્રવ્યોં સે સદા શૂન્ય હૈ, [૬] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્યસે સદા અશૂન્ય હૈ, [૭] ૧િકસી જીવદ્રવ્યમેં અનન્ત જ્ઞાન ઔર કિસીમેં સાન્ત જ્ઞાન હૈ, [૮] ૨ િકસી --------------------------------------------------------------------------
વિજ્ઞાન, અણવિજ્ઞાન, શૂન્ય, અશૂન્ય–એ કંઈ નવ ઘટે. ૩૭.
૭૦
૧. જિસે સમ્યક્ત્વસે ચ્યુત નહીં હોના હૈ ઐસે સમ્યક્ત્વી જીવકો અનન્ત જ્ઞાન હૈ ઔર જિસે સમ્યક્ત્વસે ચ્યુત હોના હૈ ઐસે સમ્યક્ત્વી જીવકે સાન્ત જ્ઞાન હૈ.
૨. અભવ્ય જીવકો અનન્ત અજ્ઞાન હૈ ઔર જિસે કિસી કાલ ભી જ્ઞાન હોતા હૈ ઐસે અજ્ઞાની ભવ્ય જીવકો સાન્ત અજ્ઞાન હૈ.