78
vahī pūrvokta ātmā, śrutajñānāvaraṇakā kṣayopaśam hone par, mūrta–amūrta vastuko parokṣarūpase jo jānatā hai use jñānī śrutajñān kahate haiṁ. vah labdhirūp aur bhāvanārūp haie tathā upayogarūp aur nayarūp hai. ‘upayog’ śabdase yahān̐ vastuko grahaṇ karanevālā pramāṇ samajhanā cāhiye arthāt sampūrṇa vastuko jānanevālā jñān samajhanā cāhiye aur ‘nay’ śabdase vastuke [guṇaparyāyarūp] ek deśako grahaṇ karanevālā aisā jñātākā abhiprāy samajhanā cāhiye. [yahān̐ aisā tātparya grahaṇ karanā cāhiye ki viśuddhajñānadarśan jisakā svabhāv hai aise śuddha ātmatattvake samyak śraddhān–jñān–anucaraṇarūp abhedaratnatrayātmak jo bhāvaśrut vahī upādeyabhūt paramātmatattvakā sādhak honese niścayase upādey hai kintu usake sādhanabhūt bahiraṁg śrutajñān to vyavahārase upādey hai.]
yah ātmā, avadhijñānāvaraṇakā kṣayopaśam hone par, mūrta vastuko jo pratyakṣarūpase jānatā hai vah avadhijñān hai. vah avadhijñān labdhirūp tathā upayogarūp aisā do prakārakā jānanā. athavā avadhijñān deśāvadhi, paramāvadhi aur sarvāvadhi aise bhedoṁ dvārā tīn prakārase hai. usameṁ, paramāvadhi aur sarvāvadhi caitanyake uchalanese bharapūr ānandarūp paramasukhāmr̥take rasāsvādarūp samarasībhāvase pariṇat caramadehī tapodhanoṁko hotā hai. tīnoṁ prakārake avadhijñān niścayase viśiṣṭa samyaktvādi guṇase hote haiṁ. devoṁ aur nārakoṁke honevāle bhavapratyayī jo avadhijñān vah niyamase deśāvadhi hī hotā hai.
yah ātmā, manaḥparyayajñānāvaraṇakā kṣayopaśam hone par, paramanogat mūrta vastuko jo pratyakṣarūpase jānatā hai vah manaḥparyayajñān hai. r̥jumati aur vipulamati aise bhedoṁ dvārā manaḥparyayajñān do prakārakā hai. vahān̐, vipulamati manaḥparyayajñān parake manavacanakāy sambandhī padārthoṁko, vakra tathā avakra donoṁko, jānatā hai aur r̥jumati manaḥparyayajñān to r̥juko [avakrako] hī jānatā hai. nirvikār ātmākī upalabdhi aur bhāvanā sahit caramadehī muniyoṁko vipulamati manaḥparyayajñān hotā hai. yah donoṁ manaḥparyayajñān vītarāg ātmatattvake samyak śraddhān–jñān–anuṣṭhānakī bhāvanā sahit, pandrah pramād rahit apramatta muniko upayogameṁ–viśuddha pariṇāmameṁ–utpanna hote haiṁ. yahān̐ manaḥparyayajñānake utpādakālameṁ hī apramattapanekā niyam hai, phir pramattapanemeṁ bhī vah saṁbhavit hotā hai.