kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
aṇṇāṇīti ca vayaṇaṁ egattappasādhagaṁ hodi.. 49..
ajñānīti ca vacanamekatvaprasādhakaṁ bhavati.. 49..
jñānajñāninoḥ samavāyasaṁbaṁdhanirāso‘yam.
na khalujñānādarthāntarabhūtaḥ puruṣo jñānasamavāyāt jñānī bhavatītyupapannam. sa khalu jñānasamavāyātpūrvaṁ kiṁ jñānī kimajñānī? yadi jñānī tadā jñānasamavāyo niṣphalaḥ. athājñānī tadā kimajñānasamavāyāt, kimajñānen sahaikatvāt? na tāvadajñānasamavāyāt; ajñānino hyajñānasamavāyo niṣphalaḥ, jñānitvaṁ tu jñānasamavāyābhāvānnāstyeva. tato‘jñānīti vacanamajñānen sahaikatvamavaśyaṁ -----------------------------------------------------------------------------
anvayārthaḥ– [jñānataḥ arthāṁtaritaḥ tu] jñānase arthāntarabhūt [saḥ] aisā vah [–ātmā] [samavāyāt] samavāyase [jñānī] jñānī hotā hai [na hi] aisā vāstavameṁ nahīṁ hai. [ajñānī] ‘ajñānī’ [iti ca vacanam] aisā vacan [ekatvaprasādhakaṁ bhavati] [guṇ–guṇīke] ekatvako siddha karatā hai.
ṭīkāḥ– yah, jñān aur jñānīko samavāyasambandha honekā nirākaraṇ [khaṇḍan] hai. jñānase arthāntarabhūt ātmā jñānake samavāyase jñānī hotā hai aisā mānanā vāstavameṁ yogya nahīṁ hai. [ātmāko jñānake samavāyase jñānī honā mānā jāye to ham pūchate haiṁ ki] vah [–ātmā] jñānakā samavāy honese pahale vāstavameṁ jñānī hai ki ajñānī? yadi jñānī hai [aisā kahā jāye] to jñānakā samavāy niṣphal hai. ab yadi ajñānī hai [aisā kahā jāye] to [pūchate haiṁ ki] ajñānake samavāyase ajñānī hai ki ajñānake sāth ekatvase ajñānī hai? pratham, ajñānake samavāyase ajñānī ho nahīṁ sakatā; kyoṁki ajñānīko ajñānakā samavāy niṣphal hai aur jñānīpanā to jñānake samavāyakā abhāv honese hai hī nahīṁṁ. isaliye ‘ajñānī’ aisā vacan ajñānake sāth ekatvako avaśya siddha karatā hī hai. aur is prakār ajñānake sāth ekatva siddha honese jñānake sāth bhī ekatva avaśya siddha hotā hai. --------------------------------------------------------------------------
‘ajñānī’ evuṁ vacan te ekatvanī siddhi kare. 49.