ūrdhva gacchati śeṣā vidigvarjāṁ gatiṁ yāṁti.. 73..
ath pudgaladravyāstikāyavyākhyānam.
idi te caduvviyappā puggalakāyā muṇeyavvā.. 74..
iti te caturvikalpāḥ pudgalakāyā jñātavyāḥ.. 74..
-----------------------------------------------------------------------------
anvayārthaḥ– [prakr̥tisthityanubhāgapradeśabaṁdhaiḥ] prakr̥tibandha, sthitibandha, anubhāgabandha aur pradeśabandhase [sarvataḥ muktaḥ] sarvataḥ mukta jīv [ūdhvaṁ gacchati] ūrdhvagaman karatā hai; [śeṣāḥ] śeṣ jīv [bhavāntarameṁ jāte hue] [vidigvarjā gatiṁ yāṁti] vidiśāen̐ choṛ kar gaman karate haiṁ.
ṭīkāḥ– baddha jīvako karmanimittak ṣaḍvidh gaman [arthāt karma jisameṁ nimittabhūt haiṁ aisā chah diśāoṁṁmeṁ gaman] hotā hai; mukta jīvako bhī svābhāvik aisā ek ūrdhvagaman hotā hai. – aisā yahān̐ kahā hai.
bhāvārthaḥ– samasta rāgādivibhāv rahit aisā jo śuddhātmānubhūtilakṣaṇ dhyān usake bal dvārā caturvidh bandhase sarvathā mukta huā jīv bhī, svābhāvik ananta jñānādi guṇoṁse yukta vartatā huā, ekasamayavartī avigrahagati dvārā [lokāgraparyaṁt] svābhāvik ūrdhvagaman karatā hai. śeṣ saṁsārī jīv maraṇāntameṁ vidiśāen̐ choṛakar pūrvokta ṣaṭ–apakramasvarūp [karmanimittak] anuśreṇīgaman karate haiṁ.. 73..
is prakār jīvadravyāstikāyakā vyākhyān samāpta huā.
ab pudgaladravyāstikāyakā vyākhyān hai. --------------------------------------------------------------------------
te skaṁdh teno deś, sṁkadhapradeś, paramāṇu kahyā. 74.
118