152
ih hi jīvaiḥ sparśanarasanadhrāṇacakṣurbhirindriyaistadviṣayabhūtāḥ sparśarasagaṁdhavarṇasvabhāvā arthā gr̥hyaṁte.ḥ. śrotrendriyeṇ tu ta ev tadviṣayahetubhūtaśabdākārapariṇatā gr̥hyaṁte. te kadācitsthūl– skaṁdhatvamāpannāḥ kadācitsūkṣmatvamāpannāḥ kadācitparamāṇutvamāpannāḥ indriyagrahaṇayogyatāsadbhāvād gr̥hyamāṇā agr̥hyamāṇā vā mūrtā ityucyaṁte. śeṣamitarat samastamapyarthajātaṁ sparśaras– gaṁdhavarṇābhāvasvabhāvamindriyagrahaṇayogyatāyā abhāvādamūrtamityucyate. cittagrahaṇayogyatāsadbhāv– bhāgbhavati tadubhayamapi, citaṁ, hyaniyataviṣayamaprāpyakāri matiśrutajñānasādhanībhūtaṁ mūrtamamūrtaṁ ca samādadātīti.. 99..
-----------------------------------------------------------------------------
ṭīkāḥ– yah, mūrta aur amūrtake lakṣaṇakā kathan hai.
is lokameṁ jīvoṁ dvārā sparśanendriy, rasanendriy, dhrāṇendriy aur cakṣurindriy dvārā unake [–un indriyoṁke] viṣayabhūt, sparśa–ras–gaṁdh–varṇasvabhāvavāle padārtha [–sparśa, ras, gaṁdh aur varṇa jinakā svabhāv hai aise padārtha] grahaṇ hote haiṁ [–jñāt hote haiṁ]; aur śrotrendriy dvārā vahī padārtha usake [śrotraindriyake] 1viṣayahetubhūt śabdākār pariṇamit hote hue grahaṇ hote haiṁ. ve [ve padārtha], kadācit sthūlaskandhapaneko prāpta hote hue, kadācit sūkṣmatvako [sūkṣmaskaṁdhapaneko] prāpta hote hue aur kadācit paramāṇupaneko prāpta hote hue indriyoṁ dvārā grahaṇ hote hoṁ yā na hote hoṁ, indriyoṁ dvārā grahaṇ honekī yogyatākā [sadaiv] sadbhāv honese ‘mūrta’ kahalāte haiṁ.
sparśa–ras–gaṁdh–varṇakā abhāv jisakā svabhāv hai aisā śeṣ anya samasta padārthasamūh iīnadrayoṁ dvārā grahaṇ honekī yogyatāke abhāvake kāraṇ ‘amūrta’ kahalātā hai.
ve donoṁ [–pūrvokta donoṁ prakārake padārtha] citta dvārā grahaṇ honekī yogyatāke sadbhāvavāle haiṁ; citta– jo ki 2 aniyat viṣayavālā, 3ajjāpyakārī aur matiśrutajñānake sādhanabhūt [–matijñān tathā śrutajñānameṁ nimittabhūt] hai vah–mūrta tathā amūrtako grahaṇ karatā hai [–jānatā hai].. 99..
is prakār cūlikā samāpta huī. -------------------------------------------------------------------------- 4. un sparśa–ras–gaṁdh–varṇasavabhāvavāle padārthohako [arthāt pudgaloṁko] śrotraindriyake viṣay honemeṁ hetubhūt
haiṁ.
5. aniyat=aniścita. [jis prakār pān̐c indriyomeṁse pratayek indriyakā viṣay niyat hai us prakār manakā
6. ajjāpyakārī=jñey viṣayoṁkā sparśa kiye binā kārya karanevālā yajānanevālā. [man aur cakṣu ajjāpyakārī