vyavahārajīvatvaikāṁtapratipattinirāso‘yam.
ya ime ekendriyādayaḥ pr̥thivīkāyikādayaścānādijīvapudgalaparasparāvagāhamavalokya vya– vahāranayen jīvaprādhānyāñjīvā iti prajñāpyaṁte. niścayanayen teṣu sparśanādīndriyāṇi pr̥thivyādayaśca kāyāḥ jīvalakṣaṇabhūtacaitanyasvabhāvābhāvānna jīvā bhavaṁtīti. teṣvev yatsvaparaparicchittirūpeṇ prakāśamānaṁ jñānaṁ tadev guṇaguṇinoḥ kathañcidabhedājjīvatven prarūpyat iti.. 121..
kuvvadi hidamahidaṁ vā bhuṁjadi jīvo phalaṁ tesiṁ.. 122..
karoti hitamahitaṁ vā bhuṁkte jīvaḥ phalaṁ tayoḥ.. 122..
----------------------------------------------------------------------------- prakārakī śāstrokta kāyeṁ bhī jīv nahīṁ hai; [teṣu] unameṁ [yad jñānaṁ bhavati] jo jñān hai [tat jīvaḥ] vah jīv hai [iti ca prarūpayanti] aisī [jñānī] prarūpaṇā karate haiṁ.
ṭīkāḥ– yah, vyavahārajīvatvake ekāntakī pratipattikā khaṇḍan hai [arthāt jise mātra vyavahāranayase jīv kahā jātā hai usakā vāstavameṁ jīvarūpase svīkār karanā ucit nahīṁ hai aisā yahān̐ samajhāyā hai].
yah jo ekendriyādi tathā pr̥thvīkāyikādi, ‘jīv’ kahe jāte haiṁ, anādi jīv –pudgalakā paraspar avagāh dekhakar vyavahāranayase jīvake prādhānya dvārā [–jīvako mukhyatā dekar] ‘jīv’ kahe jāte haiṁ. niścayanayase unameṁ sparśanādi indriyān̐ tathā pr̥thvī–ādi kāyeṁ, jīvake lakṣaṇabhūt caitanyasvabhāvake abhāvake kāraṇ, jīv nahīṁ haiṁ; unhīṁmeṁ jo svaparako jñaptirūpase prakāśamān jñān hai vahī, guṇ–guṇīke kathaṁcit abhedake kāraṇ, jīvarūpase prarūpit kiyā jātā hai.. 121..
anvayārthaḥ– [jīvaḥ] jīv [sarvaṁ jānāti paśyati] sab jānatā hai aur dekhatā hai, [saukhyam icchati] sukhakī icchā karatā hai, [duḥkhāt bibheti] duḥkhase ḍaratā hai, [hitam ahitam karoti] -------------------------------------------------------------------------- pratipatti = svīkr̥ti; mānyatā.
hit–ahit jīv kare ane hit–ahitanuṁ phaḷ bhogave. 122.
180