14
] paṁcāstikāyasaṁgrah
[bhagavānaśrīkundakunda
atra pañcāstikāyānāmastitvasaṁbhavaprakāraḥ kāyatvasaṁbhavaprakāraścoktaḥ.
asti hyastikāyānāṁ guṇaiḥ paryāyaiśca vividhaiḥ sah svabhāvo ātmabhāvo‘ nanyatvam. vastuno
viśeṣā hi vyatirekiṇaḥ paryāyā guṇāstu ta evānvayinaḥ. tat aiken paryāyeṇ
pralīyamānasyānyenopajāyamānasyānvayinā guṇen dhrauvyaṁ bibhrāṇasyaikasyā‘pi vastunaḥ
samucchedotpādadhrauvyalakṣaṇamastitvamupapadyat eva. guṇaparyāyaiḥ sah sarvathānyatve tvanyo vinaśyatyanyaḥ
prādurbhavatyanyo dhravutvamālambat iti sarvaṁ viplavate. tataḥ sādhvastitvasaṁbhav–prakārakathanam.
kāyatvasaṁbhavaprakārastvayamupadiśyate. avayavino hi jīvapudgaladharmādharmākāś–padārthāsteṣāmavayavā api
pradeśākhyāḥ parasparavyatirekitvātparyāyāḥ ucyante. teṣāṁ taiḥ sahānanyatve kāyatvasiddhirūpapattimatī.
niravayavasyāpi paramāṇoḥ sāvayavatvaśaktisadbhāvāt kāyatvasiddhiranapavādā. na caitadāṅkayam
-----------------------------------------------------------------------------
ṭīkāḥ– yahān̐, pān̐c astikāyoṁko astitva kis prakār haie aur kāyatva kis prakār hai vah
kahā hai.
vāstavameṁ astikāyoṁko vividh guṇoṁ aur paryāyoṁke sāth svapanā–apanāpan–ananyapanā hai.
vastuke 1vyatirekī viśeṣ ve paryāyeṁ haiṁ aur 2anvayī viśeṣo ve guṇ haiṁ. isaliye ek paryāyase
pralayako prāpta honevālī, anya paryāyase utpanna honevālī aur anvayī guṇase dhruv rahanevālī ek hī
vastuko 3vyay–utpād–dhauvyalakṣaṇ astitva ghaṭit hotā hī hai. aur yadi guṇoṁ tathā paryāyoṁke sāth
[vastuko] sarvathā anyatva ho tab to anya koī vināśako prāpta hogā, anya koī prādurbhāvako
[utpādako] prāpta hogā aur anya koī dhruv rahegā – isaprakār sab 4viplav prāpta ho jāyegā.
isaliye [pān̐c astikāyoṁko] astitva kis prakār hai tatsambandhī yah [uparyukta] kathan satya–
yogya–nyāyayukta haie.
--------------------------------------------------------------------------
1. vyatirek=bhed; ekakā dusarerūp nahīṁ honā; ‘yah vah nahīṁ hai’ aise jñānake nimittabhūt bhinnarūpatā. [ek paryāy
dūsarī payāryarūp na honese paryāyoṁmeṁ paraspar vyatirek hai; isaliye paryāyeṁ dravyake vyatirekī [vyatirekavāle]
viśeṣ haiṁ.]
2. anvay=ekarūpatā; sadraśatā; ‘yah vahī hai’ aise jñānake kāraṇabhūt ekarūpatā. [guṇoṁmeṁ sadaiv sadraśatā rahatī
honese unameṁ sadaiv anvay hai, isaliye guṇ dravyake anvayī viśeṣ [anvayavāle bhed] haiṁ.
3. astitvakā lakṣaṇ athavā svarūp vyay–utpād–dhrauvya hai.
4. viplav=aṁdhādhūrandhī; uthalaputhal; gaṛạbaṛạī; virodha.