Panchastikay Sangrah-Hindi (iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 21 of 264
PDF/HTML Page 50 of 293

 

background image
kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
[
21
samastasyāpi vastuvistārasya sādraśyasūcakatvādekā. sarvapadārthasthitā ca trilakṣaṇasya
sadityabhidhānasya saditi pratyayasya ca sarvapadārtheṣu tanmūlasyaivopalambhāt. saviśvarūpā ca viśvasya
samastavastuvistārasyāpi rūpaistrilakṣaṇaiḥ svabhāvaiḥ sah vartamānatvāt. anantaparyāyā
cānantābhirdravyaparyāyavyaktibhistrilakṣaṇābhiḥ parigamyamānatvāt evaṁbhūtāpi sā na khalu nirakuśā kintu
sapratipakṣā. pratipakṣo hyasattā sattāyāḥ atrilakṣaṇatvaṁ trilakṣaṇāyāḥ, anekatvamekasyāḥ,
ekapadārthasthitatvaṁ sarvapadārthasthitāyāḥ, ekarūpatvaṁ saviśvarūpāyāḥ, ekaparyāyatvamanantaparyāyāyā
iti.
-----------------------------------------------------------------------------

‘utpādavyayadhrauvyātmak’ [trilakṣaṇā] jānanā; kyoṁki
1bhāv aur bhāvavānakā kathaṁcit ek svarūp
hotā hai. aur vah [sattā] ‘ek’ hai, kyoṁki vah trilakṣaṇavāle samasta vastuvistārakā sādraśya
sūcit karatī hai. aur vah [sattā] ‘sarvapadārthasthit’ hai; kyoṁki usake kāraṇ hī [–sattāke kāraṇ
hī] sarva padārthomeṁ trilakṣaṇakī [–utpādavyayadhrauvyakī], ‘sat’ aise kathanakī tathā ‘sat’ aisī
pratītikī upalabdhi hotī hai. aur vah [sattā] ‘saviśvarūp’ hai, kyoṁki vah viśvake rūpoṁ sahit
arthāt samasta vastuvistārake trilakṣaṇavāle svabhāvoṁ sahit vartatī hai. aur vah [sattā]
‘anaṁtaparyāyamay’ hai. kyoṁki vah trilakṣaṇavālī ananta dravyaparyāyarūp vyaktiyoṁse vyāpta hai. [isaprakār
2sāmānya–viśeṣātmak sattākā usake sāmānya pakṣakī apekṣāse arthāt mahāsattārūp pakṣakī apekṣāse
varṇan huā.]
aisī hone par bhī vah vāstavameṁ 3niraṁkuś nahīṁ hai kintu 4sapratipakṣa hai. [1] sattāko asattā
pratipakṣa hai; [2] trilakṣaṇāko atrilakṣaṇapanā pratipakṣa hai; [3] ekako anekapanā pratipakṣa hai; [4]
sarvapadārthasthitako ekapadārthasthitapanā pratipakṣa hai; [5] saviśvarūpako ekarūpapanā pratipakṣa hai;
[6]anantaparyāyamayako ekaparyāyamayapanā pratipakṣa hai.
--------------------------------------------------------------------------
1. sattā bhāv hai aur vastu bhāvavān hai.

2. yahān̐ ‘sāmānyātmak’kā artha ‘mahā’ samajhanā cāhiye aur ‘viśeṣātmak’ kā artha ‘avāntar’ samajhanā cāhiye.
sāmānya viśeṣake dūsare artha yahān̐ nahīṁ samajhanā.

3. niraṁkuś=aṁkuś rahit; viruddha pakṣa rahit ; niḥpratipakṣa. [sāmānyaviśeṣātmak sattākā ūpar jo varṇan kiyā
hai vaisī hone par bhī sarvathā vaisī nahīṁ hai; kathaṁcit [sāmānya–apekṣāse] vaisī hai. aur kathaṁcit [viśeṣ–
apekṣāse] viruddha prakārakī haie.]

4. sapratipakṣa=pratipakṣa sahit; vipakṣa sahit; viruddha pakṣa sahita.