28
] paṁcāstikāyasaṁgrah
[bhagavānaśrīkundakunda
padyante. trayāṇāmapyamīṣāṁ dravyalakṣaṇānāmekasminnabhihite‘nyadubhayamarthādevāpadyate. saccedutpād–
vyayadhrauvyavacca guṇaparyāyavacca. utpādavyayadhrauvyavaccetsacca guṇaparyāyavacca. guṇaparyāyavaccetsa–
ccotpādavyayadhrauvyavacceti. saddhi ninyānityasvabhāvatvāddhruvatvamutpādavyayātmakatāñca prathayati,
dhruvatvātmakairguṇairutpādavyayātmakaiḥ paryāyaiśca sahaikatvañcākhyāti. utpādavyayadhrauvyāṇi tu
nityā–nityasvarūpaṁ paramārthaṁ sadāvedayanti, guṇaparyāyāṁścātmalābhanibandhanabhūtān prathayanti.
-----------------------------------------------------------------------------
dravyake in tīnoṁ lakṣaṇoṁmeṁse [–sat, utpādavyayadhrauvya aur guṇaparyāyeṁ in tīn lakṣaṇoṁmeṁse]
ek kā kathan karane par śeṣ donoṁ [binā kathan kiye] arthase hī ājāte haiṁ. yadi dravya sat ho,
to vah [1] utpādavyayadhrauvyavālā aur [2] guṇaparyāyavālā hogā; yadi utpādavyayadhrauvyavālā ho,
to vah [1] sat aur [2] guṇaparyāyavālā hogā; guṇaparyāyavālā ho, to vah [1] sat aur [2]
utpādavyayadhrauvyavālā hogā. vah isaprakāraḥ– sat nityānityasvabhāvavālā honese [1] dhrauvyakoe aur
utpādavyayātmakatāko prakaṭ karatā hai tathā [2] dhrauvyātmak guṇoṁ aur utpādavyayātmak paryāyoṁke
sāth ekatva darśātā hai. utpādavyayadhrauvya [1] nityānityasvarūp 1pāramārthik satko batalāte haiṁ tathā
[2] 2apane svarūpakī prāptike kāraṇabhūt guṇaparyāyoṁko prakaṭ karate haiṁ, 3guṇaparyāyeṁ anvay aur
--------------------------------------------------------------------------
1. pāramārthik=vāstavik; yathārtha; saccā . [vāstavik sat nityānityasvarūp hotā hai. utpādavyay anityatāko
aur dhrauvya nityatāko batalātā hai isaliye utpādavyayadhrauvya nityānityasvarūp vāstavik satko batalāte hai.
isaprakār ‘dravya utpādavyayadhrauvyavālā hai ’ aisā kahanese ‘vah sat hai’ aisā bhī binā kahe hī ājātā hai.]
2. apane= utpādavyayadhrauvyake. [yadi guṇ ho tabhī dhrauvya hotā hai aur yadi paryāyeṁ hoṁ tabhī utpādavyay hotā
hai; isaliye yadi guṇaparyāyeṁ na hoṁ to utpādavyayadhrauvya apane svarūpako prāpta ho hī nahīṁ sakate. isaprakār
‘dravya utpādavyayadhrauvyavālā hai’ –aisā kahanese vah guṇaparyāyavālā bhī siddha ho jātā hai.]
3. pratham to, guṇaparyāyeṁ anvay dvārā dhrāvyako siūcat karate haiṁ aur vyatirek dvārā utpādavyayane siūcat karate haiṁ ;
isaprakār ve utpādavyayadhrauvyako siūcat karate haiṁ. dūsare, guṇaparyāyeṁ anvay dvārā nityatāko batalāte haiṁ aur
vyatirek dvārā anityatako batalāte haiṁ ; –isaprakār ve nityānityasvarūp satko batalāte haiṁ.