ih hi jīvānāṁ pudgalānāṁ ca sattāsvabhāvatvādasti pratikṣaṇamutpādavyayadhrauvyaikavr̥ttirūpaḥ pariṇāmaḥ. sa khalu sahakārikāraṇasadbhāve draṣṭaḥ, gatisthityavagāhapariṇāmavat. yastu sahakārikāraṇaṁ sa kālaḥ. tatpariṇāmānyathānupapatigamyamānatvādanukto‘pi niścayakālo‘–stīti niścīyate. yastu niścayakālaparyāyarūpo vyavahārakālaḥ sa jīvapadgalapariṇāmenābhi–vyajyamānatvāttadāyatta evābhigamyat eveti.. 23.. -----------------------------------------------------------------------------
is jagatameṁ vāstavameṁ jīvoṁko aur pudgaloṁko sattāsvabhāvake kāraṇ pratikṣaṇ utpādavyayadhrauvyakī ekavr̥ttirūp pariṇām vartatā hai. vah [–pariṇām] vāstavameṁ sahakārī kāraṇake sadbhāvameṁ dikhāī detā hai, gati–sthit–avagāhapariṇāmakī bhān̐ti. [jisaprakār gati, sthiti aur avagāharūp pariṇām dharma, adharma aur ākāśarūp sahakārī kāraṇoṁke sadbhāvameṁ hote haiṁ, usī prakār utpādavyayadhrauvyakī ekatārūp pariṇām sahakārī kāraṇake sadbhāvameṁ hote haiṁ.] yah jo sahakārī kāraṇ so kāl hai. 1jīv–pudgalake pariṇāmakī 2anyathā anupapatti dvārā jñāt hotā hai isalie, niścayakāl–[astikāyarūpase] anukta hone par bhī–[dravyarūpase] vidyamān hai aisā niścit hotā hai. aur jo niścayakālakī paryāyarūp vyavahārakāl vah, jīv–pudgaloṁke pariṇāmase vyakta [–gamya] hotā hai isaliye avaśya tadāśrit hī [–jīv tathā pudgalake pariṇāmake āśrit hī] ginā jātā hai ..23.. --------------------------------------------------------------------------
tathāpi jīv–pudgaloṁke pariṇām spaṣṭa khyālameṁ āte haiṁ isaliye kāladravyako siddha karanemeṁ mātra un doke pariṇāmakī hī bāt lī gaī hai.
pariṇām arthāt unakī samayaviśiṣṭa vr̥tti. vah samayaviśiṣṭa vr̥tti samayako utpanna karanevāle kisī padārthake
binā [–niścayakālake binā] nahīṁ ho sakatī. jisaprakār ākāś binā dravya avagāhan prāpta nahīṁ kar
sakate arthāt unakā vistār [tiryakapanā] nahīṁ ho sakatā usī prakār niścayakāl binā dravya pariṇāmako
prāpta nahīṁ ho sakate arthāt unako pravāh [ūrdhvapanā] nahīṁ ho sakatā. is prakār niścayakālake astitva
binā [arthāt nimittabhūt kāladravyake sadbhāv binā] anya kisī prakār jīv–pudgalake pariṇām ban nahīṁ
sakate isaliye ‘niścayakāl vidyamān hai’ aisā jñāt hotā hai– niścit hotā hai.]
48