kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
[
51
ca. gaganamaṇigamanāyatto divārātraḥ. tatsaṁkhyāviśeṣataḥ māsaḥ, r̥tuḥ ayanaṁ, saṁvatsaramiti.
evaṁvidho hi vyavahārakālaḥ kevalakālaparyāyamātratvenāvadhārayitumaśakyatvāt parāyatta ityupamīyat
iti.. 25..
ṇatthi ciraṁ vā khippaṁ mattārahidaṁ tu sā vi khalu mattā.
poggaladavveṇ viṇā tamhā kālo paḍḍaccabhavo.. 26..
nāsti ciraṁ vā kṣipraṁ mātrārahitaṁ tu sāpi khalu mātrā.
pudgaladravyeṇ vinā tasmātkāl pratītyabhavaḥ.. 26..
-----------------------------------------------------------------------------
keval kālakī paryāyamātrarūpase avadhāranā aśakay honase [arthāt parakī apekṣā binā– paramāṇu,
āṁkh, sūrya ādi par padārthokī apekṣā binā–vyavahārakālakā māp niścit karanā aśakay honese]
use ‘parāśrit’ aisī upamā dī jātī hai.
bhāvārthaḥ– ‘samay’ nimittabhūt aise maṁd gatise pariṇat pudgal–paramāṇu dvārā pragaṭ hotā hai–
māpā jātā hai [arthāt paramāṇuko ek ākāśapradeśase dūsare anantar ākāśapradeśameṁ maṁdagatise jānemeṁ
jo samay lage use samay kahā jātā hai]. ‘nimeṣ’ ān̐khake micanese pragaṭ hotā hai [arthāt khulī
ān̐khake micanemeṁ jo samay lage use nimeṣ kahā jātā hai aur vah ek nimeṣ asaṁkhyāt samayakā
hotā hai]. pandrah nimeṣakā ek ‘kāṣṭhā’, tīs kāṣṭhākī ek ‘kalā’, bīsase kuch adhik kalākī
ek ‘ghaṛī’ aur do ghaṛīkā ek ‘mahūrta banatā hai]. ‘ahorātra’ sūryake gamanase pragaṭ hotā hai [aur
vah ek ahorātra tīs muhūrtakā hotā hai] tīs ahorātrakā ek ‘mās’, do māsakī ek ‘r̥tu’
tīn r̥tukā ek ‘ayan’ aur do ayanakā ek ‘varṣa’ banatā hai. – yah sab vyavahārakāl haie.
‘palyopam’, ‘sāgaropam’ ādi bhī vyavahārakālake bhed haiṁ.
uparokta samay–nimeṣādi sab vāstavameṁ mātra niścayakālakī hī [–kāladravyakī hī] paryāyeṁ haiṁ
parantu ve paramāṇu ādi dvārā pragaṭ hotī haiṁ isaliye [arthāt par padārthoṁ dvārā māpī sakatī haiṁ
isaliye] unheṁ upacārase parāśrit kahā jātā hai.. 25..
--------------------------------------------------------------------------
‘cir’ ‘śīdhra’ nahi mātrā binā, mātrā nahīṁ pudgal binā,
te kāraṇe par–āśraye utpanna bhākhyo kāl ā. 26.