52
] paṁcāstikāyasaṁgrah
[bhagavānaśrīkundakunda
atra vyavahārakālasya kathaṁcit parāyattatve sadupapattiruktā.
ih hi vyavahārakāle nimiṣasamayādau asti tāvat cir iti kṣipra iti saṁpratyayaḥ. sa khalu
dīrdhahrasvakālanibaṁdhanaṁ pramāṇamaṁtareṇ na saṁbhāvyate. tadapi pramāṇaṁ pudgaladravyapariṇāmamantareṇ nāvadhāryate.
tataḥparapariṇāmadyotamānatvādvayavahārakālo niścayenānanyāśrito‘pi pratītyabhav ityabhi–dhīyate.
tadatrāstikāyasāmānyaprarūpaṇāyāmastikāyatvābhāvātsākṣādanupanyasyamāno‘pi
-----------------------------------------------------------------------------
gāthā 26
anvayārthaḥ– [ciraṁ vā kṣipraṁ] ‘cir’ athavā ‘kṣipra’ aisā jñān [–adhik kāl athavā alpa
kāl aisā jñān] [mātrārahitaṁ tu] parimāṇ binā [–kālake māp binā] [na asti] nahīṁ hotā;
[sā mātrā api] aur vah parimāṇ [khalu] vāstavameṁ [pudgaladravyeṇ vinā] pudgaladravyake nahīṁ hotā;
[tasmāt] isaliye [kālaḥ pratītyabhavaḥ] kāl āśritarūpase upajanevālā hai [arthāt vyavahārakāl
parakā āśray karake utpanna hotā hai aisā upacārase kahā jātā hai].
ṭīkāḥ– yahān̐ vyavahārakālake kathaṁcit parāśritapaneke viṣayameṁ satya yukti kahī gaī hai.
pratham to, nimeṣ–samayādi vyavahārakālameṁ ‘cir’ aur ‘kṣipra’ aisā jñān [–adhik kāl aur
alpa kāl aisā jñān hotā hai]. vah jñān vāstavameṁ adhik aur alpa kāl sāth sambandha
rakhanevāle pramāṇ [–kālaparimāṇ] binā saṁbhavit nahīṁ hotā; aur vah pramāṇ pudgaladravyake pariṇām
binā niścit nahīṁ hotā. isaliye, vyavahārakāl parake pariṇām dvārā jñāt honeke kāraṇ – yadyapi
niścayase vah anyake āśrit nahīṁ hai tathāpi – āśritarūpase utpanna honevālā [–parake avalambanase
upajanevālā] kahā jātā hai.
isaliye yadyapi kālako astikāyapaneke abhāvake kāraṇ yahān̐ astikāyakī sāmānya prarūpaṇāmeṁ
usakā sākṣāt kathan nahīṁṁ hai tathāpi, jīv–pudgalake pariṇāmakī anyathā anupapatti dvārā siddha
honevālā niścayarūp kāl aur unake pariṇāmake āśrit niścit honevālā vyavahārarūp kāl
paṁcāstikāyakī bhān̐ti lokarūpase pariṇat hai– aisā, atyanta tīkṣṇa daṣṭise jānā jā sakatā hai.
--------------------------------------------------------------------------
sākṣāt =sīdhā [kālakā vistr̥t sīdhā kathan śrī pravacanasārake dvitīy–śrutaskaṁdhameṁ kiyā gayā hai; isaliye
kālakā svarūp vistārase jānaneke icchuk jijñāsukoe pravacanasārameṁse te jān lenā cāhiye.]