kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
jīv–pudgalapariṇāmānyathānupapattyā niścayarūpastatpariṇāmāyattatayā vyavahārarūpaḥ kālo‘stikāyapañca–
-----------------------------------------------------------------------------
bhāvārthaḥ– ‘samay’ alpa hai, ‘nimeṣ’ adhik hai aur ‘muhurta’ usase bhī adhik hai aisā jo jñān hotā hai vah ‘samay’, ‘nimeṣ’ ādikā parimāṇ jānanese hotā hai; aur vah kālaparimāṇ pudgaloṁ dvārā niścit hotā hai. isaliye vyavahārakālakī utpatti pudgaloṁ dvārā hotī [upacārase] kahī jātī hai.
is prakār yadyapi vyavahārakālakā māp pudgal dvārā hotā hai isaliye use upacārase pudgalāśrit kahā jātā hai tathāpi niścayase vah keval kāladravyakī hī paryāyarūp hai, pudgalase sarvathā bhinna hai–aisā samajhanā. jis prakār das ser pānīke miṭṭīmay ghaṛekā māp pānī dvārā hotā hai tathāpi ghaṛā miṭṭīkī hī paryāyarūp hai, pānīkī paryāyarūp nahīṁ hai, usī prakār samay–nimeṣādi vyavahārakālakā māp pudgal dvārā hotā hai tathāpi vyavahārakāl kāladravyakī hī paryāyarūp hai, pudgalakī paryāyarūp nahīṁ hai.
kālasambandhī gāthāsūtroṁṁke kathanakā saṁkṣep is prakār haiḥ– jīvapudgaloṁke pariṇāmameṁ [samayaviśiṣṭa vr̥ttimeṁ] vyavahārase samayakī apekṣā ātī hai; isaliye samayako utpanna karanevālā koī padārtha avaśya honā cāhiye. vah padārtha so kāladravya hai. kāladravya pariṇamit honese vyavahārakāl hotā hai aur vah vyavahārakāl pudgal dvārā māpā jānese use upacārase parāśrit kahā jātā hai. paṁcāstikāyakī bhān̐ti niścayavyavahārarūp kāl bhī lokarūpase pariṇat hai aisā sarvajñoṁne dekhā hai aur ati tīkṣṇa draṣṭi dvārā spaṣṭa samyak anumān bhī ho sakatā hai.
kālasambandhī kathanakā tātparyārtha nimnoktānusār grahaṇ karane yogya haieḥ– atīt ananta kālameṁ jīvako ek cidānandarūp kāl hī [svakāl hī] jisakā svabhāv hai aise jīvāstikāyakī upalabdhi nahīṁ huī hai; us jīvāstikāyakā hī samyak śraddhān, usīkā rāgādise bhinnarūp bhedajñān aur usīmeṁ rāgādivibhāvarūp samasta saṁkalpa–vikalpajālake tyāg dvārā sthir pariṇati kartavya hai .. 26..