iti samayavyākhyāyāmantanīṁtaṣaḍdravyapañcāstikāyasāmānyavyākhyānarūpaḥ pīṭhabaṁdhaḥ samāptaḥ.. athāmīṣāmev viśeṣavyākhyānam. tatra tāvat jīvadravyāstikāyavyākhyānam.
bhottā ya dehametto ṇa hi
bhoktā ca dehamātro na hi mūrtaḥ karmasaṁyuktaḥ.. 27..
atra saṁsārāvasthasyātmanaḥ sopādhi nirupādhi ca svarūpamuktam. ātmā hi niścayen bhāvaprāṇadhāraṇājjīvaḥ, vyavahāreṇ dravyaprāṇadhāraṇājjīvaḥ. niścayen -----------------------------------------------------------------------------
is prakār [śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī paṁcāstikāyasaṁgrah śāstrakī śrī amr̥tacaṁdrācāryadevaviracit] samayavyākhyā nāmakī ṭīkāmeṁ ṣaḍdravya–paṁcāstikāyake sāmānya vyākhyānarūp pīṭhikā samāpta huī.
ab unhīṁkā [–ṣaḍdravya aur paṁcāstikāyakā hī] viśeṣ vyākhyān kiyā jātā hai. usameṁ pratham, jīvadravyāstikāyake vyākhyān haiṁ.
anvayārthaḥ– [jīvaḥ iti bhavati] [saṁsārasthit] ātmā jīv hai, [cetayitā] cetayitā [cetanevālā] hai, [upayogaviśeṣitaḥ] upayogalakṣit hai, [prabhuḥ] prabhu hai, [kartā] kartā haie, [bhoktā] bhoktā hai, [dehamātraḥ] dehapramāṇ hai, [na hi mūrtaḥ] amūrta hai [ca] aur [karmasaṁyuktaḥ] karmasaṁyukta hai.
ṭīkāḥ– yahān̐ [is gāthāmeṁ] saṁsār–daśāvāle ātmākā sopādhi aur nirupādhi svarūp kahā hai.
ātmā niścayase bhāvaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai, vyavahārase [asadbhūt vyavahāranayase] dravyaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai; 2niścayase citsvarūp honeke kāraṇ ‘cetayitā’ [cetanevālā] hai, vyavahārase [sadbhūt vyavahāranayase] citśaktiyukta honese ‘cetayitā’ --------------------------------------------------------------------------
kartā ane bhoktā, śarīrapramāṇ, karme yukta che. 27.
54
1. sopādhi = upādhi sahit; jisameṁ parakī apekṣā ātī ho aisā.
2. niścayase citśaktiko ātmāke sāth abhed hai aur vyavahārase bhed hai; isaliye niścayase ātmā citśaktisvarūp
hai aur vyavahārase citśaktivān hai.