54
] paṁcāstikāyasaṁgrah
[bhagavānaśrīkundakunda
iti samayavyākhyāyāmantanīṁtaṣaḍdravyapañcāstikāyasāmānyavyākhyānarūpaḥ pīṭhabaṁdhaḥ samāptaḥ..
athāmīṣāmev viśeṣavyākhyānam. tatra tāvat jīvadravyāstikāyavyākhyānam.
jīvo tti havadi cedā uvaogavisesido pahū kattā.
bhottā ya dehametto ṇa hi
mutto kammasaṁjutto.. 27..
jīv iti bhavati cetayitopayogaviśeṣitaḥ prabhuḥ kartā.
bhoktā ca dehamātro na hi mūrtaḥ karmasaṁyuktaḥ.. 27..
atra saṁsārāvasthasyātmanaḥ sopādhi nirupādhi ca svarūpamuktam.
ātmā hi niścayen bhāvaprāṇadhāraṇājjīvaḥ, vyavahāreṇ dravyaprāṇadhāraṇājjīvaḥ. niścayen
-----------------------------------------------------------------------------
is prakār [śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī paṁcāstikāyasaṁgrah śāstrakī śrī
amr̥tacaṁdrācāryadevaviracit] samayavyākhyā nāmakī ṭīkāmeṁ ṣaḍdravya–paṁcāstikāyake sāmānya vyākhyānarūp
pīṭhikā samāpta huī.
ab unhīṁkā [–ṣaḍdravya aur paṁcāstikāyakā hī] viśeṣ vyākhyān kiyā jātā hai. usameṁ
pratham, jīvadravyāstikāyake vyākhyān haiṁ.
gāthā 27
anvayārthaḥ– [jīvaḥ iti bhavati] [saṁsārasthit] ātmā jīv hai, [cetayitā] cetayitā
[cetanevālā] hai, [upayogaviśeṣitaḥ] upayogalakṣit hai, [prabhuḥ] prabhu hai, [kartā] kartā haie, [bhoktā]
bhoktā hai, [dehamātraḥ] dehapramāṇ hai, [na hi mūrtaḥ] amūrta hai [ca] aur [karmasaṁyuktaḥ] karmasaṁyukta hai.
ṭīkāḥ– yahān̐ [is gāthāmeṁ] saṁsār–daśāvāle ātmākā sopādhi aur nirupādhi svarūp kahā
hai.
ātmā niścayase bhāvaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai, vyavahārase [asadbhūt
vyavahāranayase] dravyaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai; 2niścayase citsvarūp honeke kāraṇ
‘cetayitā’ [cetanevālā] hai, vyavahārase [sadbhūt vyavahāranayase] citśaktiyukta honese ‘cetayitā’
--------------------------------------------------------------------------
1. sopādhi = upādhi sahit; jisameṁ parakī apekṣā ātī ho aisā.
2. niścayase citśaktiko ātmāke sāth abhed hai aur vyavahārase bhed hai; isaliye niścayase ātmā citśaktisvarūp
hai aur vyavahārase citśaktivān hai.
che jīv, cetayitā, prabhu, upayogacihna, amūrta che,
kartā ane bhoktā, śarīrapramāṇ, karme yukta che. 27.