kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
atra muktāvasthasyātmano nirupādhisvarūpamuktam. ātmā hi paradravyatvātkarmarajasā sākalyen yasminnev kṣaṇe mucyate tasmi– nnevordhvagamanasvabhāvatvāllokāṁtamadhigamya parato gatihetorabhāvādavasthitaḥ kevalajñānadarśanābhyāṁ svarūpabhūtatvādamukto‘naṁtamatīndriyaṁ sukhamanubhavati. muktasya cāsya bhāvaprāṇadhāraṇalakṣaṇaṁ jīvatvaṁ, cidrūpalakṣaṇaṁ cetayitr̥tvaṁ, citpariṇāmalakṣaṇ upayogaḥ, nirvartitasamastādhikāraśaktimātraṁ prabhutvaṁ, samastavastvasādhāraṇasvarūpanirvartanamātraṁ kartr̥tvaṁ, svarūpabhūtasvātankryalakṣaṇasukhopalambha–rūpaṁ bhoktr̥tvaṁ, atītānaṁtaraśarīraparimāṇāvagāhapariṇāmarūpaṁ dehamātratvaṁ, upādhisaṁbaṁdhavivikta– mātyantikamamūrtatvam. karmasaṁyuktatvaṁ tu dravyabhāvakarmavipramokṣānna bhavatyeva. dravyakarmāṇi hi pudgalaskaṁdhā bhāvakarmāṇi tu -----------------------------------------------------------------------------
ṭīkāḥ– yahān̐ muktāvasthāvāle ātmākā nirupādhi svarūp kahā hai.
ātmā [karmarajake] paradravyapaneke kāraṇ karmarajase sampūrṇarūpase jis kṣaṇ chūṭatā hai [–mukta hotā hai], usī kṣaṇ [apane] ūrdhvagamanasvabhāvake kāraṇ lokake antako pākar āge gatihetukā abhāv honese [vahān̐] sthir rahatā huā, kevalajñān aur kevaladarśan [nij] svarūpabhūt honeke kāraṇ unase na chūṭatā huā ananta atīndriy sukhakā anubhav karatā hai. us mukta ātmāko, bhāvaprāṇadhāraṇ jisakā lakṣaṇ [–svarūp] hai aisā ‘jīvatva’ hotā hai; cidrūp jisakā lakṣaṇ [– svarūp] hai aisā ‘cetayitr̥tva’ hotā hai ; citpariṇām jisakā lakṣaṇ [–svarūp] hai aisā ‘upayog’ hotā hai; prāpta kiye hue samasta [ātmik] adhikāroṁkī 1śaktimātrarūp ‘prabhutva’ hotā hai; samasta vastuoṁse asādhāraṇ aise svarūpakī niṣpattimātrarūp [–nij svarūpako racanerūp] ‘kartr̥tva’ hotā hai; svarūpabhūt svātaṁkrya jisakā lakṣaṇ [–svarūp] hai aise sukhakī upalabdhirūp ‘bhoktr̥tva’ hotā hai; atīt anantar [–antim] śarīr pramāṇ avagāhapariṇāmarūp ‘2dehapramāṇapanā’ hotā hai; aur upādhike sambandhase 3vivikta aisā ātyaṁtik [sarvathā] ‘amūrtapanā’ hotā hai. [mukta ātmāko] --------------------------------------------------------------------------
1. śakti = sāmarthya; īśatva. [mukta ātmā samasta ātmik adhikāroṁko bhoganemeṁ arthāt unakā upayog karanemeṁ
svayaṁ samartha hai isaliye vah prabhu hai.]
2. mukta ātmākī avagāhanā caramaśarīrapramāṇ hotī hai isaliye us antim śarīrakī apekṣā lekar unako
‘dehapramāṇapanā’ kahā jā sakatā hai.
3. vivikta = bhinna; rahita.