dravyāchcha ananyāḥ anyatvaprakāshakā bhavanti.. 51..
darshanagnāne tathā jīvanibaddhe ananyabhūte.
vyapadeshataḥ pr̥uthaktvan kurute hi no svabhāvāt.. 52..
draṣhṭāntadārṣhṭāntikārthapurassaro dravyaguṇānāmanarthānntaratvavyākhyopasanhāro‘yam.
varṇarasagandhasparshā hi paramāṇoḥ prarūpyante; te cha paramāṇoravibhaktapradeshatvenānanye‘pi sañgnādivyapadeshanibandhanairvisheṣhairanyatvan prakāshayanti. evan gnānadarshane apyātmani sambaddhe ātma– dravyādavibhaktapradeshatvenānanye‘pi sañgnādivyapadeshanibandhanairvisheṣhaiḥ pr̥uthaktvamāsādayataḥ, svabhāvatastu nityamapr̥uthaktvamev bibhrataḥ.. 51–52..
-----------------------------------------------------------------------------
anvayārthaḥ– [paramāṇuprarūpitāḥ] paramāṇumen prarūpit kiye jāne vāle aise [varṇarasagandhasparshāḥ] varṇa–ras–gandh–sparsha [dravyāt ananyāḥ cha] dravyase ananya vartate hue [visheṣhaiḥ] [vyapadeshake kāraṇabhūt] visheṣhon dvārā [anyatvaprakāshakāḥ bhavanti] anyatvako prakāshit karanevāle hote hain [– svabhāvase anyarūp nahīn hai]; [tathā] is prakār [jīvanibaddhe] jīvamen sambaddha aise [darshanagnāne] darshan–gnān [ananyabhūte] [jīvadravyase] ananya vartate hue [vyapadeshataḥ] vyapadesh dvārā [pr̥uthaktvan kurute hi] pr̥uthaktva karate haĩn. [no svabhāvāt] svabhāvase nahī̃n.
ṭīkāḥ– draṣhṭāntarūp aur drārṣhṭāntarūp padārthapūrvak, dravya tathā guṇoṅke abhinna–padārthapaneke vyākhyānakā yah upasanhār hai.
varṇa–ras–gandh–sparsha vāstavamen paramāṇumen prarūpit kiye jāte hain; ve paramāṇuse abhinna pradeshavāle honeke kāraṇ ananya hone par bhī, sañgnādi vyapadeshake kāraṇabhūt visheṣhon dvārā anyatvako prakāshit karate haĩn. is prakār ātmāmen sambaddha gnān–darshan bhī ātmadravyase abhinna pradeshavāle honeke kāraṇ ananya hone par bhī, sañgnādi vyapadeshake kāraṇabhūt visheṣhon dvārā pr̥uthakpaneko prāpta hote hain, parantu svabhāvase sadaiv apr̥uthakpane ko hī dhāraṇ karate haĩn.. 51–52..
is prakār upayogaguṇakā vyākhyān samāpta huā. -------------------------------------------------------------------------- drārṣhṭānta = draṣhṭānta dvārā samajhāān ho vah bāt; upameya. [yahān̐ paramāṇu aur varṇādik draṣhṭāntarūp padārtha hain tathā
92