kahānajainashāstramālā] ṣhaḍdravya–pañchāstikāyavarṇan
nirupādhiḥ svābhāvik eva. kṣhāyikastu svabhāvavyaktirūpatvādananto‘pi karmaṇaḥ kṣhayeṇotpadya– mānatvātsādiriti karmakr̥ut evoktaḥ. aupashamikastu karmaṇāmupashame samutpadyamānatvādanupashame samuchchhidyamānatvāt karmakr̥ut eveti.
athavā udayopashamakṣhayakṣhayopashamalakṣhaṇāshchatasro dravyakarmaṇāmevāvasthāḥ, na punaḥ pariṇām– lakṣhaṇaikāvasthasya jīvasya; tat udayādisañjātānāmātmano bhāvānān nimitta–
ṇa kuṇadi attā kiñchi vi muttā aṇṇan sagan bhāvan.. 59..
na karotyātmā kiñchidapi muktvānyat svakan bhāvam.. 59..
----------------------------------------------------------------------------- kāraṇ sādi hai isaliye karmakr̥ut hī kahā gayā hai. aupashamik bhāv karmake upashamase utpanna honeke kāraṇ tathā anupashamase naṣhṭa honeke kāraṇ karmakr̥ut hī hai. [is prakār audayikādi chār bhāvoṅko karmakr̥ut sammat karanā.]
athavā [dūsare prakārase vyākhyā karane par]– uday, upasham, kṣhay aur kṣhayopashamasvarūp chār [avasthāen̐] dravyakarmakī hī avasthāen̐ hain, pariṇāmasvarūp ek avasthāvāle jīvakī nahīn hai [arthāt uday ādi avasthāen̐ dravyakarmakī hī hain, ‘pariṇām’ jisakā svarūp hai aisī ek avasthārūpase avasthit jīvakī–pāriṇāmik bhāvarūp sthit jīvakī –ve chār avasthāen̐ nahīn hain]; isaliye udayādik dvārā utpanna honevāle ātmāke bhāvoṅko nimittamātrabhūt aisī us prakārakī avasthāonnrūp [dravyakarma] svayam pariṇamit honeke kāraṇ dravyakarma bhī vyavahāranayase ātmāke bhāvoṅke katr̥utvako prāpta hotā hai.. 58..
anvayārthaḥ– [yadi bhāvaḥ karmakr̥utaḥ] yadi bhāv [–jīvabhāv] karmakr̥ut hon to [ātmā karmaṇāḥ kartā bhavati] ātmā karmakā [–dravyakarmakā] kartā honā chāhiye. [kathan] vah to kaise ho sakatā hai? [ātmā] kyoṅki ātmā to [svakan bhāvan muktvā] apane bhāvako chhoṛakar [anyat kiñchit api] anya kuchh bhī [na karoti] nahīn karatā. --------------------------------------------------------------------------
jīv to kadī karato nathī nij bhāv viṇ kāī anyane. 59.