Panchastikay Sangrah-Hindi (simplified iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 21 of 264
PDF/HTML Page 50 of 293

 

background image
kahānajainashāstramālā] ṣhaḍdravya–pañchāstikāyavarṇan
[
21
samastasyāpi vastuvistārasya sādrashyasūchakatvādekā. sarvapadārthasthitā cha trilakṣhaṇasya
sadityabhidhānasya saditi pratyayasya cha sarvapadārtheṣhu tanmūlasyaivopalambhāt. savishvarūpā cha vishvasya
samastavastuvistārasyāpi rūpaistrilakṣhaṇaiḥ svabhāvaiḥ sah vartamānatvāt. anantaparyāyā
chānantābhirdravyaparyāyavyaktibhistrilakṣhaṇābhiḥ parigamyamānatvāt evambhūtāpi sā na khalu nirakushā kintu
sapratipakṣhā. pratipakṣho hyasattā sattāyāḥ atrilakṣhaṇatvan trilakṣhaṇāyāḥ, anekatvamekasyāḥ,
ekapadārthasthitatvan sarvapadārthasthitāyāḥ, ekarūpatvan savishvarūpāyāḥ, ekaparyāyatvamanantaparyāyāyā
iti.
-----------------------------------------------------------------------------

‘utpādavyayadhrauvyātmak’ [trilakṣhaṇā] jānanā; kyoṅki
1bhāv aur bhāvavānakā kathañchit ek svarūp
hotā hai. aur vah [sattā] ‘ek’ hai, kyoṅki vah trilakṣhaṇavāle samasta vastuvistārakā sādrashya
sūchit karatī hai. aur vah [sattā] ‘sarvapadārthasthit’ hai; kyoṅki usake kāraṇ hī [–sattāke kāraṇ
hī] sarva padārthomen trilakṣhaṇakī [–utpādavyayadhrauvyakī], ‘sat’ aise kathanakī tathā ‘sat’ aisī
pratītikī upalabdhi hotī hai. aur vah [sattā] ‘savishvarūp’ hai, kyoṅki vah vishvake rūpon sahit
arthāt samasta vastuvistārake trilakṣhaṇavāle svabhāvon sahit vartatī hai. aur vah [sattā]
‘anantaparyāyamay’ hai. kyoṅki vah trilakṣhaṇavālī ananta dravyaparyāyarūp vyaktiyonse vyāpta hai. [isaprakār
2sāmānya–visheṣhātmak sattākā usake sāmānya pakṣhakī apekṣhāse arthāt mahāsattārūp pakṣhakī apekṣhāse
varṇan huā.]
aisī hone par bhī vah vāstavamen 3niraṅkush nahīn hai kintu 4sapratipakṣha hai. [1] sattāko asattā
pratipakṣha hai; [2] trilakṣhaṇāko atrilakṣhaṇapanā pratipakṣha hai; [3] ekako anekapanā pratipakṣha hai; [4]
sarvapadārthasthitako ekapadārthasthitapanā pratipakṣha hai; [5] savishvarūpako ekarūpapanā pratipakṣha hai;
[6]anantaparyāyamayako ekaparyāyamayapanā pratipakṣha hai.
--------------------------------------------------------------------------
1. sattā bhāv hai aur vastu bhāvavān hai.

2. yahān̐ ‘sāmānyātmak’kā artha ‘mahā’ samajhanā chāhiye aur ‘visheṣhātmak’ kā artha ‘avāntar’ samajhanā chāhiye.
sāmānya visheṣhake dūsare artha yahān̐ nahīn samajhanā.

3. niraṅkush=aṅkush rahit; viruddha pakṣha rahit ; niḥpratipakṣha. [sāmānyavisheṣhātmak sattākā ūpar jo varṇan kiyā
hai vaisī hone par bhī sarvathā vaisī nahīn hai; kathañchit [sāmānya–apekṣhāse] vaisī hai. aur kathañchit [visheṣh–
apekṣhāse] viruddha prakārakī haie.]

4. sapratipakṣha=pratipakṣha sahit; vipakṣha sahit; viruddha pakṣha sahita.