kahānajainashāstramālā] ṣhaḍdravya–pañchāstikāyavarṇan
cha. gaganamaṇigamanāyatto divārātraḥ. tatsaṅkhyāvisheṣhataḥ māsaḥ, r̥utuḥ ayanan, samvatsaramiti. evamvidho hi vyavahārakālaḥ kevalakālaparyāyamātratvenāvadhārayitumashakyatvāt parāyatta ityupamīyat iti.. 25..
poggaladavveṇ viṇā tamhā kālo paḍḍachchabhavo.. 26..
pudgaladravyeṇ vinā tasmātkāl pratītyabhavaḥ.. 26..
----------------------------------------------------------------------------- keval kālakī paryāyamātrarūpase avadhāranā ashakay honase [arthāt parakī apekṣhā binā– paramāṇu, āṅkh, sūrya ādi par padārthokī apekṣhā binā–vyavahārakālakā māp nishchit karanā ashakay honese] use ‘parāshrit’ aisī upamā dī jātī hai.
bhāvārthaḥ– ‘samay’ nimittabhūt aise mand gatise pariṇat pudgal–paramāṇu dvārā pragaṭ hotā hai– māpā jātā hai [arthāt paramāṇuko ek ākāshapradeshase dūsare anantar ākāshapradeshamen mandagatise jānemen jo samay lage use samay kahā jātā hai]. ‘nimeṣh’ ān̐khake michanese pragaṭ hotā hai [arthāt khulī ān̐khake michanemen jo samay lage use nimeṣh kahā jātā hai aur vah ek nimeṣh asaṅkhyāt samayakā hotā hai]. pandrah nimeṣhakā ek ‘kāṣhṭhā’, tīs kāṣhṭhākī ek ‘kalā’, bīsase kuchh adhik kalākī ek ‘ghaṛī’ aur do ghaṛīkā ek ‘mahūrta banatā hai]. ‘ahorātra’ sūryake gamanase pragaṭ hotā hai [aur vah ek ahorātra tīs muhūrtakā hotā hai] tīs ahorātrakā ek ‘mās’, do māsakī ek ‘r̥utu’ tīn r̥utukā ek ‘ayan’ aur do ayanakā ek ‘varṣha’ banatā hai. – yah sab vyavahārakāl haie. ‘palyopam’, ‘sāgaropam’ ādi bhī vyavahārakālake bhed haĩn.
uparokta samay–nimeṣhādi sab vāstavamen mātra nishchayakālakī hī [–kāladravyakī hī] paryāyen hain parantu ve paramāṇu ādi dvārā pragaṭ hotī hain isaliye [arthāt par padārthon dvārā māpī sakatī hain isaliye] unhen upachārase parāshrit kahā jātā hai.. 25.. --------------------------------------------------------------------------
‘chir’ ‘shīdhra’ nahi mātrā binā, mātrā nahīn pudgal binā,
te kāraṇe par–āshraye utpanna bhākhyo kāl ā. 26.