kahānajainashāstramālā] ṣhaḍdravya–pañchāstikāyavarṇan
[
51
cha. gaganamaṇigamanāyatto divārātraḥ. tatsaṅkhyāvisheṣhataḥ māsaḥ, r̥utuḥ ayanan, samvatsaramiti.
evamvidho hi vyavahārakālaḥ kevalakālaparyāyamātratvenāvadhārayitumashakyatvāt parāyatta ityupamīyat
iti.. 25..
ṇatthi chiran vā khippan mattārahidan tu sā vi khalu mattā.
poggaladavveṇ viṇā tamhā kālo paḍḍachchabhavo.. 26..
nāsti chiran vā kṣhipran mātrārahitan tu sāpi khalu mātrā.
pudgaladravyeṇ vinā tasmātkāl pratītyabhavaḥ.. 26..
-----------------------------------------------------------------------------
keval kālakī paryāyamātrarūpase avadhāranā ashakay honase [arthāt parakī apekṣhā binā– paramāṇu,
āṅkh, sūrya ādi par padārthokī apekṣhā binā–vyavahārakālakā māp nishchit karanā ashakay honese]
use ‘parāshrit’ aisī upamā dī jātī hai.
bhāvārthaḥ– ‘samay’ nimittabhūt aise mand gatise pariṇat pudgal–paramāṇu dvārā pragaṭ hotā hai–
māpā jātā hai [arthāt paramāṇuko ek ākāshapradeshase dūsare anantar ākāshapradeshamen mandagatise jānemen
jo samay lage use samay kahā jātā hai]. ‘nimeṣh’ ān̐khake michanese pragaṭ hotā hai [arthāt khulī
ān̐khake michanemen jo samay lage use nimeṣh kahā jātā hai aur vah ek nimeṣh asaṅkhyāt samayakā
hotā hai]. pandrah nimeṣhakā ek ‘kāṣhṭhā’, tīs kāṣhṭhākī ek ‘kalā’, bīsase kuchh adhik kalākī
ek ‘ghaṛī’ aur do ghaṛīkā ek ‘mahūrta banatā hai]. ‘ahorātra’ sūryake gamanase pragaṭ hotā hai [aur
vah ek ahorātra tīs muhūrtakā hotā hai] tīs ahorātrakā ek ‘mās’, do māsakī ek ‘r̥utu’
tīn r̥utukā ek ‘ayan’ aur do ayanakā ek ‘varṣha’ banatā hai. – yah sab vyavahārakāl haie.
‘palyopam’, ‘sāgaropam’ ādi bhī vyavahārakālake bhed haĩn.
uparokta samay–nimeṣhādi sab vāstavamen mātra nishchayakālakī hī [–kāladravyakī hī] paryāyen hain
parantu ve paramāṇu ādi dvārā pragaṭ hotī hain isaliye [arthāt par padārthon dvārā māpī sakatī hain
isaliye] unhen upachārase parāshrit kahā jātā hai.. 25..
--------------------------------------------------------------------------
‘chir’ ‘shīdhra’ nahi mātrā binā, mātrā nahīn pudgal binā,
te kāraṇe par–āshraye utpanna bhākhyo kāl ā. 26.