kahānajainashāstramālā] ṣhaḍdravya–pañchāstikāyavarṇan
[
53
jīv–pudgalapariṇāmānyathānupapattyā nishchayarūpastatpariṇāmāyattatayā vyavahārarūpaḥ kālo‘stikāyapañcha–
kavallokarūpeṇ pariṇat iti kharataradraṣhṭayābhyupagamyat iti.. 26..
-----------------------------------------------------------------------------
bhāvārthaḥ– ‘samay’ alpa hai, ‘nimeṣh’ adhik hai aur ‘muhurta’ usase bhī adhik hai aisā jo
gnān hotā hai vah ‘samay’, ‘nimeṣh’ ādikā parimāṇ jānanese hotā hai; aur vah kālaparimāṇ
pudgalon dvārā nishchit hotā hai. isaliye vyavahārakālakī utpatti pudgalon dvārā hotī [upachārase]
kahī jātī hai.
is prakār yadyapi vyavahārakālakā māp pudgal dvārā hotā hai isaliye use upachārase
pudgalāshrit kahā jātā hai tathāpi nishchayase vah keval kāladravyakī hī paryāyarūp hai, pudgalase sarvathā
bhinna hai–aisā samajhanā. jis prakār das ser pānīke miṭṭīmay ghaṛekā māp pānī dvārā hotā hai
tathāpi ghaṛā miṭṭīkī hī paryāyarūp hai, pānīkī paryāyarūp nahīn hai, usī prakār samay–nimeṣhādi
vyavahārakālakā māp pudgal dvārā hotā hai tathāpi vyavahārakāl kāladravyakī hī paryāyarūp hai,
pudgalakī paryāyarūp nahīn hai.
kālasambandhī gāthāsūtronṅke kathanakā saṅkṣhep is prakār haiḥ– jīvapudgaloṅke pariṇāmamen
[samayavishiṣhṭa vr̥uttimen] vyavahārase samayakī apekṣhā ātī hai; isaliye samayako utpanna karanevālā koī
padārtha avashya honā chāhiye. vah padārtha so kāladravya hai. kāladravya pariṇamit honese vyavahārakāl
hotā hai aur vah vyavahārakāl pudgal dvārā māpā jānese use upachārase parāshrit kahā jātā hai.
pañchāstikāyakī bhān̐ti nishchayavyavahārarūp kāl bhī lokarūpase pariṇat hai aisā sarvagnonne dekhā hai aur
ati tīkṣhṇa draṣhṭi dvārā spaṣhṭa samyak anumān bhī ho sakatā hai.
kālasambandhī kathanakā tātparyārtha nimnoktānusār grahaṇ karane yogya haieḥ– atīt ananta kālamen
jīvako ek chidānandarūp kāl hī [svakāl hī] jisakā svabhāv hai aise jīvāstikāyakī
upalabdhi nahīn huī hai; us jīvāstikāyakā hī samyak shraddhān, usīkā rāgādise bhinnarūp bhedagnān
aur usīmen rāgādivibhāvarūp samasta saṅkalpa–vikalpajālake tyāg dvārā sthir pariṇati kartavya hai
.. 26..