iti samayavyākhyāyāmantanīntaṣhaḍdravyapañchāstikāyasāmānyavyākhyānarūpaḥ pīṭhabandhaḥ samāptaḥ.. athāmīṣhāmev visheṣhavyākhyānam. tatra tāvat jīvadravyāstikāyavyākhyānam.
bhottā ya dehametto ṇa hi
bhoktā cha dehamātro na hi mūrtaḥ karmasanyuktaḥ.. 27..
atra sansārāvasthasyātmanaḥ sopādhi nirupādhi cha svarūpamuktam. ātmā hi nishchayen bhāvaprāṇadhāraṇājjīvaḥ, vyavahāreṇ dravyaprāṇadhāraṇājjīvaḥ. nishchayen -----------------------------------------------------------------------------
is prakār [shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī pañchāstikāyasaṅgrah shāstrakī shrī amr̥utachandrāchāryadevavirachit] samayavyākhyā nāmakī ṭīkāmen ṣhaḍdravya–pañchāstikāyake sāmānya vyākhyānarūp pīṭhikā samāpta huī.
ab unhīṅkā [–ṣhaḍdravya aur pañchāstikāyakā hī] visheṣh vyākhyān kiyā jātā hai. usamen pratham, jīvadravyāstikāyake vyākhyān haĩn.
anvayārthaḥ– [jīvaḥ iti bhavati] [sansārasthit] ātmā jīv hai, [chetayitā] chetayitā [chetanevālā] hai, [upayogavisheṣhitaḥ] upayogalakṣhit hai, [prabhuḥ] prabhu hai, [kartā] kartā haie, [bhoktā] bhoktā hai, [dehamātraḥ] dehapramāṇ hai, [na hi mūrtaḥ] amūrta hai [cha] aur [karmasanyuktaḥ] karmasanyukta hai.
ṭīkāḥ– yahān̐ [is gāthāmen] sansār–dashāvāle ātmākā sopādhi aur nirupādhi svarūp kahā hai.
ātmā nishchayase bhāvaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai, vyavahārase [asadbhūt vyavahāranayase] dravyaprāṇako dhāraṇ karatā hai isaliye ‘jīv’ hai; 2nishchayase chitsvarūp honeke kāraṇ ‘chetayitā’ [chetanevālā] hai, vyavahārase [sadbhūt vyavahāranayase] chitshaktiyukta honese ‘chetayitā’ --------------------------------------------------------------------------
kartā ane bhoktā, sharīrapramāṇ, karme yukta chhe. 27.
54
1. sopādhi = upādhi sahit; jisamen parakī apekṣhā ātī ho aisā.
2. nishchayase chitshaktiko ātmāke sāth abhed hai aur vyavahārase bhed hai; isaliye nishchayase ātmā chitshaktisvarūp
hai aur vyavahārase chitshaktivān hai.