58
] pañchāstikāyasaṅgrah
[bhagavānashrīkundakunda
chidvivartāḥ. vivartate hi chichchhaktiranādignānāvaraṇādi–karmasamparkakūṇitaprachārā parichchhedyasya
vishvasyaikadesheṣhu krameṇ vyāpriyamāṇā. yadā tu gnānāvaraṇādikarmasamparkaḥ praṇashyati tadā parichchhedyasya
vishvasya sarvadesheṣhu yugapadvayāpr̥utā kathañchitkauṭasthyamavāpya viṣhayāntaramanāpnuvantī na vivartate. sa khalveṣh
nishchitaḥ sarvagnasarvadarshitvopalambhaḥ. ayamev dravyakarmanibandhanabhūtānān bhāvakarmaṇān kartr̥utvochchhedaḥ. ayamev
-----------------------------------------------------------------------------
‘1karmasanyuktapanā’ to hotā hī nahīn , kyoṅki dravyakarmo aur bhāvakarmose vimukti huī hai. dravyakarma ve
pudgalaskandh hai aur bhāvakarma ve 2chidvivarta haĩn. chitshakti anādi gnānāvaraṇādikarmoṅke samparkase
[sambandhase] saṅkuchit vyāpāravālī honeke kāraṇ gneyabhūt vishvake [–samasta padārthoṅke] ek–ek
deshamen kramashaḥ vyāpār karatī huī vivartanako prāpta hotī hai. kintu jab gnānāvaraṇādikarmoṅkā samparka
vinaṣhṭa hotā hai, tab vah gneyabhūt vishvake sarva deshommen yugapad vyāpār karatī huī kathañchit 3kūṭastha
hokar, anya viṣhayako prāpta na hotī huī vivartan nahīn karatī. vah yah [chitshaktike vivartanakā
abhāv], vāstavamen nishchit [–niyat, achal] sarvagnapanekī aur sarvadarshīpanekī upalabdhi hai. yahī,
dravyakarmoṅke nimittabhūt bhāvakarmoṅke kartr̥utvakā vināsh hai; yahī, vikārapūrvak anubhavake abhāvake kāraṇ
4aupādhik sukhaduḥkhapariṇāmoṅke bhoktr̥utvakā vināsh hai; aur yahī, anādi vivartanake khedake vināshase
--------------------------------------------------------------------------
1. pūrva sūtramen kahe hue ‘jīvatva’ ādi nav visheṣhomense pratham āṭh visheṣh muktātmāko bhī yathāsambhav hote hain, mātra
ek ‘karmasanyuktapanā’ nahīn hotā.
2. chidvivarta = chaitanyakā parivartan arthāt chaitanyakā ek viṣhayako chhoṛạkar anya viṣhayako jānanerūp badalanā;
chitshaktikā anya anya gneyoṅko jānanerūp parivartit honā.
3. kūṭastha = sarvakāl ek rūp rahanevālī; achala. [gnānāvaraṇādikarmokā sambandha naṣhṭa hone par kahīn chitshakti
sarvathā apariṇāmī nahīn ho jātī; kintu vah anya–anya gneyoṅko jānanerūp parivartit nahīn hotī–sarvadā tīnon
kālake samasta gneyoṅko jānatī rahatī hai, isaliye use kathañchit kūṭastha kahā hai.]
4. aupādhik = dravyakarmarūp upādhike sāth sambandhavāle; jinamen dravyakarmarūpī upādhi nimitta hotī hai aise;
asvābhāvik; vaibhāvik; vikārī.