78
vahI pUrvokta AtmA, shrutaj~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, mUrta–amUrta vastuko parokSharUpase jo jAnatA hai use j~nAnI shrutaj~nAn kahate hai.n. vah labdhirUp aur bhAvanArUp haie tathA upayogarUp aur nayarUp hai. ‘upayog’ shabdase yahA.N vastuko grahaN karanevAlA pramAN samajhanA chAhiye arthAt sampUrNa vastuko jAnanevAlA j~nAn samajhanA chAhiye aur ‘nay’ shabdase vastuke [guNaparyAyarUp] ek deshako grahaN karanevAlA aisA j~nAtAkA abhiprAy samajhanA chAhiye. [yahA.N aisA tAtparya grahaN karanA chAhiye ki vishuddhaj~nAnadarshan jisakA svabhAv hai aise shuddha Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anucharaNarUp abhedaratnatrayAtmak jo bhAvashrut vahI upAdeyabhUt paramAtmatattvakA sAdhak honese nishchayase upAdey hai kintu usake sAdhanabhUt bahira.ng shrutaj~nAn to vyavahArase upAdey hai.]
yah AtmA, avadhij~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, mUrta vastuko jo pratyakSharUpase jAnatA hai vah avadhij~nAn hai. vah avadhij~nAn labdhirUp tathA upayogarUp aisA do prakArakA jAnanA. athavA avadhij~nAn deshAvadhi, paramAvadhi aur sarvAvadhi aise bhedo.n dvArA tIn prakArase hai. usame.n, paramAvadhi aur sarvAvadhi chaitanyake uChalanese bharapUr AnandarUp paramasukhAmR^itake rasAsvAdarUp samarasIbhAvase pariNat charamadehI tapodhano.nko hotA hai. tIno.n prakArake avadhij~nAn nishchayase vishiShTa samyaktvAdi guNase hote hai.n. devo.n aur nArako.nke honevAle bhavapratyayI jo avadhij~nAn vah niyamase deshAvadhi hI hotA hai.
yah AtmA, manaHparyayaj~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, paramanogat mUrta vastuko jo pratyakSharUpase jAnatA hai vah manaHparyayaj~nAn hai. R^ijumati aur vipulamati aise bhedo.n dvArA manaHparyayaj~nAn do prakArakA hai. vahA.N, vipulamati manaHparyayaj~nAn parake manavachanakAy sambandhI padArtho.nko, vakra tathA avakra dono.nko, jAnatA hai aur R^ijumati manaHparyayaj~nAn to R^ijuko [avakrako] hI jAnatA hai. nirvikAr AtmAkI upalabdhi aur bhAvanA sahit charamadehI muniyo.nko vipulamati manaHparyayaj~nAn hotA hai. yah dono.n manaHparyayaj~nAn vItarAg Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anuShThAnakI bhAvanA sahit, pandrah pramAd rahit apramatta muniko upayogame.n–vishuddha pariNAmame.n–utpanna hote hai.n. yahA.N manaHparyayaj~nAnake utpAdakAlame.n hI apramattapanekA niyam hai, phir pramattapaneme.n bhI vah sa.nbhavit hotA hai.