jIvasya bhAvodayavarNanametat. karmaNA.n phaladAnasamarthatayodbhUtirudayaH, anudbhUtirupashamaH, udbhUtyanudbhUtI kShayopashamaH, atya.ntavishleShaH kShayaH, dravyAtmalAbhahetukaH pariNAmaH. tatrodayen yukta audayikaH, upashamen yukta aupashamikaH, kShayopashamen yuktaH kShAyopashamikaH, kShayeN yuktaH kShAyikaH, pariNAmen yuktaH pAriNAmikaH. ta ete pa~ncha jIvaguNAH. tatropAdhichaturvidhatvaniba.ndhanAshchatvAraH, svabhAvaniba.ndhan ekaH. ete chopAdhibhedAtsvarUpabhedAchcha bhidyamAnA bahuShvartheShu vistArya.nt iti.. 56.. -----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– jIvako bhAvo.nke udayakA [–pA.Nch bhAvo.nkI pragaTatAkA] yah varNan hai. karmokA 1phaladAnasamartharUpase udbhav so ‘uday’ hai, anudbhav so ‘upasham’ hai, udbhav tathA anudbhav so ‘kShayopasham’ hai, 2atyanta vishleSh so ‘kShay’ hai, dravyakA 3AtmalAbh [astitva] jisakA hetu hai vah ‘pariNAm’ hai. vahA.N, udayase yukta vah ‘audayik’ hai, upashamase yukta vah ‘aupashamik’ hai, kShayopashamase yukta vah ‘kShAyopashamik’ hai, 4kShayase yukta vah ‘kShAyik’ hai, 5pariNAmase yukta vah ‘pAriNAmik’ hai.– aise yah pA.Nch jIvaguN hai.n. uname.n [–in pA.Nch guNo.nme.n] 6upAdhikA chaturvidhapanA jinakA kAraN [nimitta] hai aise chAr hai.n, svabhAv jisakA kAraN hai aisA ek hai. upAdhike bhedase aur svarUpake bhedase bhed karane par, unhe.n anek prakAro.nme.n vistR^it kiyA jAtA hai.. 56..
--------------------------------------------------------------------------
98
1. phaladAnasamartha = phal deneme.n samartha.
2. atyanta vishleSh = atyanta viyog; Atya.ntik nivR^itti.
3. AtmalAbh = svarUpaprApti; svarUpako dhAraN kar rakhanA; apaneko dhAraN kar rakhanA; astitva. [dravya apaneko
dhAraN kar rakhatA hai arthAt svaya.n banA rahatA hai isaliye use ‘pariNAm’ hai.]
4. kShayase yukta = kShay sahit; kShayake sAth sambandhavAlA. [vyavahArase karmoke kShayakI apekShA jIvake jis bhAvame.n
Aye vah ‘kShAyik’ bhAv hai.]
5. pariNAmase yukta = pariNAmamay; pariNAmAtmak; pariNAmasvarUpa.
6. karmopAdhikI chAr prakArakI dashA [–uday, upasham, kShayopasham aur kShay] jinakA nimitta hai aise chAr bhAv
hai.n; jiname.n karmopAdhirUp nimitta bilakul nahI.n hai, mAtra dravyasvabhAv hI jisakA kAraN hai aisA ek pAriNAmik
bhAv haie.