jIvabhAvasya karmakartR^itve pUrvapakSho.ayam. yadi khalvaudayikAdirUpo jIvasya bhAvaH karmaNA kriyate, tadA jIvastasya kartA na bhavati. na cha jIvasyAkartR^itvAmiShyate. tataH pArisheShyeN dravyakarmaNaH kartApadyate. tattu katham? yato nishchayanayenAtmA sva.n bhAvamujjhitvA nAnyatkimapi karotIti.. 59..
Na du tesi.n khalu kattA Na viNA bhUdA du kattAra.n.. 60..
na tu teShA.n khalu kartA na vinA bhUtAstu kartAram.. 60..
-----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– karmakI jIvabhAvakA katR^itva honeke sambandhame.n yah pUrvapakSha hai.
yadi audayikAdirUp jIvakA bhAv karma dvArA kiyA jAtA ho, to jIv usakA [– audayikAdirUp jIvabhAvakA] kartA nahI.n hai aisA siddha hotA hai. aur jIvakA akatR^itva to iShTa [– mAnya] nahI.n hai. isaliye, sheSh yah rahA ki jIv dravyakarmakA kartA honA chAhiye. lekin vah to kaise ho sakatA hai? kyo.nki nishchayanayase AtmA apane bhAvako Cho.Dkar anya kuCh bhI nahI.n karatA.
[is prakAr pUrvapakSha upasthit kiyA gayA] .. 59..
anvayArthaH– [bhAvaH karmanimittaH] jIvabhAvakA karma nimitta hai [punaH] aur [karma bhAvakAraNa.n bhavati] karmakA jIvabhAv nimitta hai, [na tu teShA.n khalu kartA] parantu vAstavame.n ek dUsareke kartA nahI.n hai; [na tu kartAram vinA bhUtAH] kartAke binA hote hai.n aisA bhI nahI.n hai.
-------------------------------------------------------------------------- pUrvapakSha = charchA yA nirNayake liye kisI shAstrIy viShayake sambandhame.n upasthit kiyA huA pakSha tA prashna.
re! bhAv karmanimitta Che ne karma bhAvanimitta Che,
anyonya nahi kartA khare; kartA vinA nahi thAy Che. 60.
102