Panchastikay Sangrah-Hindi (itrans transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 152 of 264
PDF/HTML Page 181 of 293

 

] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda

152

mUrtomUrtalakShaNAkhyAnametat.

ih hi jIvaiH sparshanarasanadhrANachakShurbhirindriyaistadviShayabhUtAH sparsharasaga.ndhavarNasvabhAvA arthA gR^ihya.nte.H. shrotrendriyeN tu ta ev tadviShayahetubhUtashabdAkArapariNatA gR^ihya.nte. te kadAchitsthUl– ska.ndhatvamApannAH kadAchitsUkShmatvamApannAH kadAchitparamANutvamApannAH indriyagrahaNayogyatAsadbhAvAd gR^ihyamANA agR^ihyamANA vA mUrtA ityuchya.nte. sheShamitarat samastamapyarthajAta.n sparsharas– ga.ndhavarNAbhAvasvabhAvamindriyagrahaNayogyatAyA abhAvAdamUrtamityuchyate. chittagrahaNayogyatAsadbhAv– bhAgbhavati tadubhayamapi, chita.n, hyaniyataviShayamaprApyakAri matishrutaj~nAnasAdhanIbhUta.n mUrtamamUrta.n cha samAdadAtIti.. 99..

–iti chUlikA samAptA.

-----------------------------------------------------------------------------

TIkAH– yah, mUrta aur amUrtake lakShaNakA kathan hai.

is lokame.n jIvo.n dvArA sparshanendriy, rasanendriy, dhrANendriy aur chakShurindriy dvArA unake [–un indriyo.nke] viShayabhUt, sparsha–ras–ga.ndh–varNasvabhAvavAle padArtha [–sparsha, ras, ga.ndh aur varNa jinakA svabhAv hai aise padArtha] grahaN hote hai.n [–j~nAt hote hai.n]; aur shrotrendriy dvArA vahI padArtha usake [shrotraindriyake] 1viShayahetubhUt shabdAkAr pariNamit hote hue grahaN hote hai.n. ve [ve padArtha], kadAchit sthUlaskandhapaneko prApta hote hue, kadAchit sUkShmatvako [sUkShmaska.ndhapaneko] prApta hote hue aur kadAchit paramANupaneko prApta hote hue indriyo.n dvArA grahaN hote ho.n yA na hote ho.n, indriyo.n dvArA grahaN honekI yogyatAkA [sadaiv] sadbhAv honese ‘mUrta’ kahalAte hai.n.

sparsha–ras–ga.ndh–varNakA abhAv jisakA svabhAv hai aisA sheSh anya samasta padArthasamUh iInadrayo.n dvArA grahaN honekI yogyatAke abhAvake kAraN ‘amUrta’ kahalAtA hai.

ve dono.n [–pUrvokta dono.n prakArake padArtha] chitta dvArA grahaN honekI yogyatAke sadbhAvavAle hai.n; chitta– jo ki 2 aniyat viShayavAlA, 3ajjApyakArI aur matishrutaj~nAnake sAdhanabhUt [–matij~nAn tathA shrutaj~nAname.n nimittabhUt] hai vah–mUrta tathA amUrtako grahaN karatA hai [–jAnatA hai].. 99..

is prakAr chUlikA samApta huI. -------------------------------------------------------------------------- 4. un sparsha–ras–ga.ndh–varNasavabhAvavAle padArthohako [arthAt pudgalo.nko] shrotraindriyake viShay honeme.n hetubhUt

shabdAkArapariNAm hai, isaliye ve padArtha [pudgal] shabdAkAr pariNamit hote hue shrotrendriy dvArA grahaN hote
hai.n.

5. aniyat=anishchita. [jis prakAr pA.Nch indriyome.nse pratayek indriyakA viShay niyat hai us prakAr manakA

viShay niyat nahI.n hai, aniyat haie.]

6. ajjApyakArI=j~ney viShayo.nkA sparsha kiye binA kArya karanevAlA yajAnanevAlA. [man aur chakShu ajjApyakArI

hai.n, chakShuke atirikta chAr indriyA.N prApyakArI hai.n.]