vyavahArajIvatvaikA.ntapratipattinirAso.ayam.
ya ime ekendriyAdayaH pR^ithivIkAyikAdayashchAnAdijIvapudgalaparasparAvagAhamavalokya vya– vahAranayen jIvaprAdhAnyA~njIvA iti praj~nApya.nte. nishchayanayen teShu sparshanAdIndriyANi pR^ithivyAdayashcha kAyAH jIvalakShaNabhUtachaitanyasvabhAvAbhAvAnna jIvA bhava.ntIti. teShvev yatsvaparaparichChittirUpeN prakAshamAna.n j~nAna.n tadev guNaguNinoH katha~nchidabhedAjjIvatven prarUpyat iti.. 121..
kuvvadi hidamahida.n vA bhu.njadi jIvo phala.n tesi.n.. 122..
karoti hitamahita.n vA bhu.nkte jIvaH phala.n tayoH.. 122..
----------------------------------------------------------------------------- prakArakI shAstrokta kAye.n bhI jIv nahI.n hai; [teShu] uname.n [yad j~nAna.n bhavati] jo j~nAn hai [tat jIvaH] vah jIv hai [iti cha prarUpayanti] aisI [j~nAnI] prarUpaNA karate hai.n.
TIkAH– yah, vyavahArajIvatvake ekAntakI pratipattikA khaNDan hai [arthAt jise mAtra vyavahAranayase jIv kahA jAtA hai usakA vAstavame.n jIvarUpase svIkAr karanA uchit nahI.n hai aisA yahA.N samajhAyA hai].
yah jo ekendriyAdi tathA pR^ithvIkAyikAdi, ‘jIv’ kahe jAte hai.n, anAdi jIv –pudgalakA paraspar avagAh dekhakar vyavahAranayase jIvake prAdhAnya dvArA [–jIvako mukhyatA dekar] ‘jIv’ kahe jAte hai.n. nishchayanayase uname.n sparshanAdi indriyA.N tathA pR^ithvI–Adi kAye.n, jIvake lakShaNabhUt chaitanyasvabhAvake abhAvake kAraN, jIv nahI.n hai.n; unhI.nme.n jo svaparako j~naptirUpase prakAshamAn j~nAn hai vahI, guN–guNIke katha.nchit abhedake kAraN, jIvarUpase prarUpit kiyA jAtA hai.. 121..
anvayArthaH– [jIvaH] jIv [sarva.n jAnAti pashyati] sab jAnatA hai aur dekhatA hai, [saukhyam ichChati] sukhakI ichChA karatA hai, [duHkhAt bibheti] duHkhase DaratA hai, [hitam ahitam karoti] -------------------------------------------------------------------------- pratipatti = svIkR^iti; mAnyatA.
hit–ahit jIv kare ane hit–ahitanu.n phaL bhogave. 122.
180