kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
[
9
tatra cha pa~nchAnAmastikAyAnA.n samo madhyastho rAgadveShAbhyAmanupahato varNapadavAkya–sanniveshavishiShTaH
pATho vAdaH shabdasamayaH shabdAgam iti yAvat. teShAmev mithyAdarshanodayochChede sati samyagvAyaH
parichChedo j~nAnasamayo j~nAnagam iti yAvat. teShAmevAbhidhAnapratyayaparichChinnAnA.n vasturUpeN samavAyaH
sa.ndhAto.arthasamayaH sarvapadArthasArtha iti yAvat. tadatra j~nAnasamayaprasiddhayartha shabdasamayasambandhenArthasamay
o.abhidhAtumabhipretaH. ath tasyaivArthasamayasya dvaividhya.n lokAlok–vikalpAt.
---------------------------------------------------------------------------------------------
unakA samavAy [–pa.nchAstikAyakA samyak bodh athavA samUh] [samayaH] vah samay hai [iti] aisA
[jinottamaiH praj~naptam] jinavaro.nne kahA hai. [saH cha ev lokaH bhavati] vahI lok hai. [–pA.Nch
astikAyake samUh jitanA hI lok hai.]; [tataH] usase Age [amitaH alokaH] amAp alok
[kham] AkAshasvarUp hai.
TIkAH– yahA.N [is gAthAme.n shabdarUpase, j~nAnarUpase aur artharUpase [–shabdasamay, j~nAnasamay
aur arthasamay]– aise tIn prakArase ‘samay’ shabdakA artha kahA hai tathA lok–alokarUp vibhAg
kahA hai.
vahA.N, [1] ‘sam’ arthAt madhyastha yAnI jo rAgadveShase vikR^it nahI.n huA; ‘vAd’ arthAt varNa
[akShar], pad [shabda] aur vAkyake samUhavAlA pATha. pA.Nch astikAyakA ‘samavAd’ arthAt madhyastha
[–rAgadveShase vikR^it nahI.n huA] pATh [–maukhik yA shAstrArU.Dh.h.h nirUpaN] vah shabdasamay hai, arthAt
shabdAgam vah shabdasamay hai. [2] mithyAdarshanake udayakA nAsh hone par, us pa.nchAstikAyakA hI
samyak avAy arthAt samyak j~nAn vah j~nAnasamay hai, arthAt j~nAnAgam vah j~nAnasamay hai. [3]
kathanake nimittase j~nAt hue us pa.nchAstikAyakA hI vasturUpase samavAy arthAt samUh vah arthasamay
hai, arthAt sarvapadArthasamUh vah arthasamay hai. usame.n yahA.N j~nAn samayakI prasiddhike hetu shabdasamayake
sambandhase arthasamayakA kathan [shrImadbhagavatkundakundAchAryadev] karanA chAhate hai.n.
--------------------------------------------------------------------------
samavAy =[1] sam+avAy; samyak avAy; samyak j~nAna. [2] samUha. [is pa.nchAstikAyasa.ngrah shAstrame.n yahA.N
kAladvavyako–– ki jo dravya hone par bhI astikAy nahI.n hai use ––vivakShAme.n gauN karake ‘pa.nchAstikAyakA
samavAy vah samay hai.’ aisA kahA hai; isaliye ‘Chah dravyakA samavAy vah samay hai’ aise kathanake bhAvake sAth
is kathanake bhAvakA virodh nahI.n samajhanA chAhiye, mAtra vivakShAbhed hai aisA samajhanA chAhiye. aur isI prakAr
anya sthAn par bhI vivakShA samajhakar aviruddha artha samajh lenA chAhiye]