atra pa~nchAstikAyAnAmastitvasa.nbhavaprakAraH kAyatvasa.nbhavaprakArashchoktaH.
asti hyastikAyAnA.n guNaiH paryAyaishcha vividhaiH sah svabhAvo AtmabhAvo.a nanyatvam. vastuno visheShA hi vyatirekiNaH paryAyA guNAstu ta evAnvayinaH. tat aiken paryAyeN pralIyamAnasyAnyenopajAyamAnasyAnvayinA guNen dhrauvya.n bibhrANasyaikasyA.api vastunaH samuchChedotpAdadhrauvyalakShaNamastitvamupapadyat eva. guNaparyAyaiH sah sarvathAnyatve tvanyo vinashyatyanyaH prAdurbhavatyanyo dhravutvamAlambat iti sarva.n viplavate. tataH sAdhvastitvasa.nbhav–prakArakathanam. kAyatvasa.nbhavaprakArastvayamupadishyate. avayavino hi jIvapudgaladharmAdharmAkAsh–padArthAsteShAmavayavA api pradeshAkhyAH parasparavyatirekitvAtparyAyAH uchyante. teShA.n taiH sahAnanyatve kAyatvasiddhirUpapattimatI. niravayavasyApi paramANoH sAvayavatvashaktisadbhAvAt kAyatvasiddhiranapavAdA. na chaitadA~N.hkayam
-----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– yahA.N, pA.Nch astikAyo.nko astitva kis prakAr haie aur kAyatva kis prakAr hai vah kahA hai.
vAstavame.n astikAyo.nko vividh guNo.n aur paryAyo.nke sAth svapanA–apanApan–ananyapanA hai. vastuke 1vyatirekI visheSh ve paryAye.n hai.n aur 2anvayI visheSho ve guN hai.n. isaliye ek paryAyase pralayako prApta honevAlI, anya paryAyase utpanna honevAlI aur anvayI guNase dhruv rahanevAlI ek hI vastuko 3vyay–utpAd–dhauvyalakShaN astitva ghaTit hotA hI hai. aur yadi guNo.n tathA paryAyo.nke sAth [vastuko] sarvathA anyatva ho tab to anya koI vinAshako prApta hogA, anya koI prAdurbhAvako [utpAdako] prApta hogA aur anya koI dhruv rahegA – isaprakAr sab 4viplav prApta ho jAyegA. isaliye [pA.Nch astikAyo.nko] astitva kis prakAr hai tatsambandhI yah [uparyukta] kathan satya– yogya–nyAyayukta haie. --------------------------------------------------------------------------
visheSh hai.n.]
14
1. vyatirek=bhed; ekakA dusarerUp nahI.n honA; ‘yah vah nahI.n hai’ aise j~nAnake nimittabhUt bhinnarUpatA. [ek paryAy
2. anvay=ekarUpatA; sadrashatA; ‘yah vahI hai’ aise j~nAnake kAraNabhUt ekarUpatA. [guNo.nme.n sadaiv sadrashatA rahatI
3. astitvakA lakShaN athavA svarUp vyay–utpAd–dhrauvya hai.
4. viplav=a.ndhAdhU.hrandhI; uthalaputhal; ga.Dba.DI; virodha.