kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
[
15
na chaitadA~N.hkayam pudgalAdanyeShAmamUrtarrtvAdavibhAjyAnA.n sAvayavatvakalpanamanyAyyam. drashyat
evAvibhAjye.api vihAy–sIda.n ghaTAkAshamidamaghaTAkAshamiti vibhAgakalpanam. yadi tatra vibhAgo na
kalpet tadA yadev ghaTAkAsha.n tadevAghaTAkAsha.n syAt. na cha tadiShTam. tataH kAlANubhyo.anyatra sarveShA.n
kAyatvAkhya.n sAvayavatvamavaseyam. trailokyarUpeN niShpannatvamapi teShAmastikAyatvasAdhanaparamupanyastam.
tathA cha–trayANAmUrdhvA.adhomadhyalokAnAmutpAdavyayadhrauvyavantastadvisheShAtmakA bhAvA bhavantasteShA.n mUl–
-----------------------------------------------------------------------------
ab, [unhe.n] kAyatva kis prakAr hai usakA upadesh kiyA jAtA haiH– jIv, pudgal, dharma,
adharma, aur AkAsh yah padArtha 1avayavI hai.n. pradesh nAmake unake jo avayav hai.n ve bhI paraspar
vyatirekavAle honese 2paryAye.n kahalAtI hai. unake sAth un [pA.Nch] padArtho.nko ananyapanA honese
kAyatvasiddhi ghaTit hotI hai. paramANu [vyakti–apekShAse] 3niravayav honepar bhI unako sAvayavapanekI
shaktikA sadbhAv honese kAyatvasiddhi 4nirapavAd hai. vahA.N aisI Asha.nkA karanA yogya nahI.n hai ki
pudgalake atirikta anya padArtha amUrtapaneke kAraN 5avibhAjya honese unake sAvayavapanekI kalpanA
nyAy viruddha [anuchit] hai. AkAsh avibhAjya honepar bhI usame.n ‘yah ghaTAkAsh hai, yah aghaTAkAsh
[ paTAkAsh] hai’ aisI vibhAgakalpanA draShTigochar hotI hI hai. yadi vahA.N [katha.nchit] vibhAgakI
kalpanA na kI jAye to jo ghaTAkAsh haie vahI [sarvathA] aghaTAkAsh ho jAyegA; aur vah to IShTa
[mAnya] nahI.n hai. isaliye kAlANuo.nke atirikta anya sarvame.n kAyatva nAmakA sAvayavapanA nishchit
karanA chAhiye.
--------------------------------------------------------------------------
1. avayavI=avayavavAlA; a.nshavAlA; a.nshI; jinakee avayav [arthAt] ekase adhik pradesh] ho.n aise.
2. paryAyakA lakShaN paraspar vyatirek hai. vah lakShaN pradesho.nme.n bhI vyApta hai, kyo.nki ek pradesh dUsare pradesharUp na
honese pradesho.nme.n paraspar vyatirek haie; isaliye pradesh bhI paryAy kahalAtI hai.
3. niravayav=avayav rahit; a.nsh rahit ; nira.nsh; ekase adhik pradesh rahita.
4. nirapavAd=apavAd rahita. [pA.Nch astikAyo.nko kAyapanA honeme.n ek bhI apavAd nahI.n hai, kyo.nki [upachArase]
paramANuko bhI shakti–apekShAse avayav–pradesh hai.n.]
5. avibhAjya=jinake vibhAg na kiye jA sake.n aise.