20
] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda
sattA savvapayatthA savissaruvA aNa.ntapajjAyA.
ma.nguppAdadhuvattA sappaDivakkhA havadi aikkA.. 8..
sattA sarvapadArthA savishvarUpA anantaparyAyA.
bha~N.hgotpAdadhrauvyAtmikA sapratipakShA mavatyekA.. 8..
atrAstitvasvarUpamuktam.
astitva.n hi sattA nAm sato bhAvaH sattvam. na sarvathA nityatayA sarvathA kShaNikatayA vA
vidyamAnamAtra.n vastu. sarvathA nityasya vastunastattvataH kramabhuvA.n bhAvAnAmabhAvAtkuto vikAravattvam.
sarvathA kShaNikasya cha tattvataH pratyabhij~nAnAbhAvAt kut ekasa.ntAnatvam. tataH pratyabhij~nAnahetubhUten
kenachitsvarUpeN dhrauvyamAlambyamAna.n kAbhyA.nchitkramapravR^ittAbhyA.n svarUpAbhyA.n pralIyamAnamupajAyamAna.n
chaikakAlamev paramArthatastritayImavasthA.n bibhrANa.n vastu sadavabodhyam. at ev
sattApyutpAdavyayadhrauvyAtmikA.avaboddhavyA, bhAvabhAvavatoH katha.nchidekasvarUpatvAt. sA cha trilakShaNasya
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 8
anvayArthaH– [sattA] sattA [bha~N.hgotpAdadhrauvyAtmikA] utpAdavyayadhrauvyAtmak, [ekA] ek,
[sarvapadArthA] sarvapadArthasthit, [savishvarUpA] savishvarUp, [anantaparyAyA] anantaparyAyamay aur
[sapratipakShA] sapratipakSha [bhavati] hai.
TIkAH– yahA.N astitvakA svarUp kahA hai.
astitva arthAt sattA nAmak satkA bhAv arthAt 1sattva.
vidyamAnamAtra vastu na to sarvathA nityarUp hotI hai aur na sarvathA kShaNikarUp hotI hai. sarvathA
nitya vastuko vAstavame.n kramabhAvI bhAvo.nkA abhAv honese vikAr [–parivartan, pariNAm] kahA.Nse
hogA? aur sarvathA kShaNik vastume.n vAstavame.n 2pratyabhij~nAnakA abhAv honese ekapravAhapanA kahA.Nse
rahegA? isaliyee pratyabhij~nAnake hetubhUt kisI svarUpase dhruv rahatI huI aur kinhI.n do kramavartI
svarUpo.nse naShTa hotI huI tathA utpanna hotI huI – isaprakAr paramArthataH ek hI kAlame.n tigunI [tIn
a.nshavAlI] avasthAko dhAraN karatI huI vastu sat jAnanA. isaliye ‘sattA’ bhI
--------------------------------------------------------------------------
1. sattva=satpanA.n; astitvapanA; vidyamAnapanA; astitvakA bhAv; ‘hai’ aisA bhAva.
2. vastu sarvathA kShaNik ho to ‘jo pahale dekhaneme.n [–jAnaneme.n] AI thI vahI yah vastu hai’ aisA j~nAn nahI.n ho
sakatA.
sarvArthaprApta, savishvarUp, ana.ntaparyayava.nt Che,
sattA janam–lay–dhrauvyamay Che, ek Che, savipakSha Che. 8.