kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
samastasyApi vastuvistArasya sAdrashyasUchakatvAdekA. sarvapadArthasthitA cha trilakShaNasya sadityabhidhAnasya saditi pratyayasya cha sarvapadArtheShu tanmUlasyaivopalambhAt. savishvarUpA cha vishvasya samastavastuvistArasyApi rUpaistrilakShaNaiH svabhAvaiH sah vartamAnatvAt. anantaparyAyA chAnantAbhirdravyaparyAyavyaktibhistrilakShaNAbhiH parigamyamAnatvAt eva.nbhUtApi sA na khalu nirakushA kintu sapratipakShA. pratipakSho hyasattA sattAyAH atrilakShaNatva.n trilakShaNAyAH, anekatvamekasyAH, ekapadArthasthitatva.n sarvapadArthasthitAyAH, ekarUpatva.n savishvarUpAyAH, ekaparyAyatvamanantaparyAyAyA iti. ----------------------------------------------------------------------------- ‘utpAdavyayadhrauvyAtmak’ [trilakShaNA] jAnanA; kyo.nki 1bhAv aur bhAvavAnakA katha.nchit ek svarUp hotA hai. aur vah [sattA] ‘ek’ hai, kyo.nki vah trilakShaNavAle samasta vastuvistArakA sAdrashya sUchit karatI hai. aur vah [sattA] ‘sarvapadArthasthit’ hai; kyo.nki usake kAraN hI [–sattAke kAraN hI] sarva padArthome.n trilakShaNakI [–utpAdavyayadhrauvyakI], ‘sat’ aise kathanakI tathA ‘sat’ aisI pratItikI upalabdhi hotI hai. aur vah [sattA] ‘savishvarUp’ hai, kyo.nki vah vishvake rUpo.n sahit arthAt samasta vastuvistArake trilakShaNavAle svabhAvo.n sahit vartatI hai. aur vah [sattA] ‘ana.ntaparyAyamay’ hai. kyo.nki vah trilakShaNavAlI ananta dravyaparyAyarUp vyaktiyo.nse vyApta hai. [isaprakAr varNan huA.]
pratipakSha hai; [2] trilakShaNAko atrilakShaNapanA pratipakSha hai; [3] ekako anekapanA pratipakSha hai; [4] sarvapadArthasthitako ekapadArthasthitapanA pratipakSha hai; [5] savishvarUpako ekarUpapanA pratipakSha hai; [6]anantaparyAyamayako ekaparyAyamayapanA pratipakSha hai. --------------------------------------------------------------------------
2sAmAnya–visheShAtmak sattAkA usake sAmAnya pakShakI apekShAse arthAt mahAsattArUp pakShakI apekShAse
1. sattA bhAv hai aur vastu bhAvavAn hai.
2. yahA.N ‘sAmAnyAtmak’kA artha ‘mahA’ samajhanA chAhiye aur ‘visheShAtmak’ kA artha ‘avAntar’ samajhanA chAhiye.
sAmAnya visheShake dUsare artha yahA.N nahI.n samajhanA.
3. nira.nkush=a.nkush rahit; viruddha pakSha rahit ; niHpratipakSha. [sAmAnyavisheShAtmak sattAkA Upar jo varNan kiyA
hai vaisI hone par bhI sarvathA vaisI nahI.n hai; katha.nchit [sAmAnya–apekShAse] vaisI hai. aur katha.nchit [visheSh–
apekShAse] viruddha prakArakI haie.]
4. sapratipakSha=pratipakSha sahit; vipakSha sahit; viruddha pakSha sahita.