Panchastikay Sangrah-Hindi (itrans transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 22 of 264
PDF/HTML Page 51 of 293

 

background image
22
] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda
dvividhA hi sattA– mahAsattA–vAntarasattA cha. tatra savapadArthasArthavyApinI sAdrashyAstitvasUchikA
mahAsattA proktaiva. anyA tu pratiniyatavastuvartinI svarUpAstitvasUchikA.avAntarasattA. tatra
mahAsattA.avAntarasattArUpeNA.a–sattA.avAntarasattA cha mahAsattArUpeNA.asattetyasattA sattAyAH. yen
svarUpeNottpAdastattatho–tpAdaikalakShaNamev, yen svarUpeNochChedastattathochCheudaikalakShaNamev, yen svarUpeN
dhrovya.n tattathA dhrauvyaikalakShaNamev, tat utpadyamAnochChidyamAnAvatiShThamAnAnA.n vastunaH svarUpANA.n pratyeka.n
trailakShaNyAbhAvAdatrilakShaNatva.nH trilakShaNAyAH. ekasya vastunaH svarUpasattA nAnyasya vastunaH svarUpasattA
bhavatItyanekatvamekasyAH. pratiniyatapadArthasthitAbhirev sattAbhiH padArthAnA.n pratiniyamo
-----------------------------------------------------------------------------

[uparyukta sapratipakShapanA spaShTa samajhAyA jAtA haiH–]

sattA dvividh haiH mahAsattA aur avAntarasattA . uname.n sarva padArthasamUhame.n vyApta honevAlI,
sAdrashya astitvako sUchit karanevAlI mahAsattA [sAmAnyasattA] to kahI jA chukI hai. dUsarI,
pratinishchit [–ek–ek nishchit] vastume.n rahenevAlI, svarUp–astitvako sUchit karanevAlI
avAntarasattA [visheShasattA] hai. [1] vahA.N mahAsattA avAntarasattArUpase asattA haie aur avAntarasattA
mahAsattArUpase asattA hai isaliye sattAko asattA hai [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA
mahAsattArUp honese ‘sattA’ hai vahI avAntarasattArUp bhI honese ‘asattA’ bhI hai]. [2] jis
svarUpase utpAd hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase utpAd ek hI lakShaN hai, jis
svarUpase vyay haie usakA [–us svarUpakA] usaprakArase vyay ek hI lakShaN hai aur jis svarUpase
dhrauvya hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase dhrauvya ek hI lakShaN hai isaliye vastuke utpanna
hoenevAle, naShTa hoenevAle aur dhruv rahanetavAle svarUpo.nme.nse pratyekako trilakShaNakA abhAv honese
trilakShaNA [sattA] ko atrilakShaNapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese
‘trilakShaNA’ hai vahI yahA.N kahI huI avAntarasattArUp bhI honese ‘atrilakShaNA’ bhI hai]. [3] ek
vastukI svarUpasattA anya vastukI svarUpasattA nahI.n hai isaliye ek [sattA] ko anekapanA hai.
[arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese ‘ek’ hai vahI yahA.N kahI huI
avAntarasattArUp bhI honese ‘anek’ bhI hai]. [4] pratinishchit [vyaktigat nishchit] padArthame.n sthit
sattAo.n dvArA hI padArtho.nkA pratinishchitapanA [–bhinna–bhinna nishchit vyaktitva] hotA hai isaliye
sarvapadArthasthit [sattA] ko ekapadArthasthitapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA
mahAsattArUp honese