kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
[
25
atra sattAdravyayorarthAntaratva.n pratyAkhyAtam.
dravati gachChati sAmAnyarUpeN svarUpeN vyApnoti tA.nstAn kramabhuvaH sahabhuvashvasadbhAvaparyAyAn
svabhAvavisheShAnityanugatArthayA niruktayA dravya.n vyAkhyAtam. dravya.n cha lakShya–lakShaNabhAvAdibhyaH
katha~nchidbhede.api vastutaH sattAyA apR^ithagbhUtameveti mantavyam. tato yatpUrva.n sattvamasattva.n
trilakShaNatvamatrilakShaNatvamekatvamanekatva.n sarvapadArthasthitatvamekapadArthasthitatva.n vishva–
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 9
anvayArthaH– [tAn tAn sadbhAvaparyAyAn] un–un sadbhAvaparyAyoko [yat] jo [dravati]
dravit hotA hai – [gachChati] prApta hotA hai, [tat] use [dravya.n bhaNanti] [sarvaj~na] dravya kahate hai.n
– [sattAtaH ananyabhUta.n tu] jo ki sattAse ananyabhUt hai.
TIkAH– yahA.N sattAne aur dravyako arthAntarapanA [bhinnapadArthapanA, anyapadArthapanA] honekA
khaNDan kiyA hai.
‘ un–un kramabhAvI aur sahabhAvI sadbhAvaparyAyo.nko arthAt svabhAvavisheSho.nko jo 1dravit
hotA hai – prApta hotA hai – sAmAnyarUp svarUpasee vyApta hotA hai vah dravya hai’ – is prakAr
2anugat arthavAlI niruktise dravyakI vyAkhyA kI gaI. aur yadyapi 3lakShyalakShaNabhAvAdik dvArA dravyako
sattAse katha.nchit bhed hai tathApi vastutaH [paramArthetaH] dravya sattAse apR^ithak hI hai aisA mAnanA.
isaliye pahale [8vI.n gAthAme.n] sattAko jo satpanA, asatpanA, trilakShaNapanA, atrilakShaNapanA,
ekapanA,
--------------------------------------------------------------------------
1. shrI jayasenAchAryadevakI TIkAme.n bhI yahA.NkI bhA.Nti hI ‘dravati gachChati’ kA ek artha to ‘dravit hotA hai arthAt
prApta hotA hai ’ aisA kiyA gayA hai; taduparAnta ‘dravati’ arthAt svabhAvaparyAyo.nko dravit hotA hai aur gachChati
arthAt vibhAvaparyAyo.nko prApta hotA hai ’ aisA dUsarA artha bhI yahA.N kiyA gayA hai.
2. yahA.N dravyakI jo nirukti kI gaI hai vah ‘dru’ dhAtukA anusaraN karate hue [–milate hue] arthavAlI hai.n.
3. sattA lakShaN hai aur dravya lakShya hai.