36
] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda
bhAvA jIvAdIyA jIvaguNA chedaNA ya uvaogo.
suraNaraNArayatiriyA jIvassa ya pajjayA bahugA.. 16..
bhAvA jIvAdyA jIvaguNAshchetanA chopayogaH.
suranaranArakatirya~ncho jIvasya cha paryAyAH bahavaH.. 16..
atra bhAvaguNaparyAyAH praj~nApitAH.
bhAvA hi jIvAdayaH ShaT padArthAH. teShA.n guNAH paryAyAshcha prasiddhAH. tathApi jIvasya
vakShyamANodAharaNaprasiddhayatharmabhidhIyante. guNA hi jIvasya j~nAnAnubhUtilakShaNA shuddhachetanA,
kAryAnubhUtilakShaNA karmaphalAnubhUtilakShaNA chAshuddhachetanA, chaitanyAnuvidhAyipariNAmalakShaNaH sa–
vikalpanirvikalparUpaH shuddhAshuddhatayA sakalavikalatA.n
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 16
anvayArthaH– [jIvAdyAH] jIvAdi [dravya] ve [bhAvAH] ‘bhAv’ hai.n. [jIvaguNAH] jIvake guN
[chetanA cha upayogaH] chetanA tathA upayog hai.n [cha] aur [jIvasya paryAyAH] jIvakI paryAye.n
[suranaranArakatirya~nchaH] dev–manuShya–nArak–tirya.ncharUp [bahavaH] anek hai.n.
TIkAH– yahA bhAvo.n [dravyo.n], guNo.n.n aur paryAye.n batalAye hai.n.
jIvAdi Chah padArtha ve ‘bhAv’ hai.n. unake guN aur paryAye.n prasiddha hai.n, tathApi 1Age [agalI
gAthAme.n] jo udAharaN denA hai usakI prasiddhike hetu jIvake guNo.n aur paryAyo.n kathan kiyA jAtA
haiH–
jIvake guNo.n 2j~nAnAnubhUtisvarUp shuddhachetanA tathA kAryAnubhUtisvarUp aur karmaphalAnubhUti–
svarUp ashuddhachetanA hai aur 3chaitanyAnuvidhAyI–pariNAmasvarUp, savikalpanirvikalparUp, shuddhatA–
--------------------------------------------------------------------------
1. agalI gAthAme.n jIvakI bAt udAharaNake rUpame.n lenA hai, isaliye us udAharaNako prasiddha karaneke liye yahA.N
jIvake guNo.n aur paryAyo.nkA kathan kiyA gayA hai.
2. shuddhachetanA j~nAnakI anubhUtisvarUp hai aur ashuddhachetanA karmakI tathA karmaphalakI anubhUtisvarUp hai.
3. chaitanya–anuvidhAyI pariNAm arthAt chaitanyakA anusaraN karanevAlA pariNAm vah upayog hai. savikalpa
upayogako j~nAn aur nirvikalpa upayogako darshan kahA jAtA hai. j~nAnopayogake bhedo.nme.nse mAtra kevaj~nAn hI shuddha
honese sakal [akhaNDa, paripUrNa] hai aur anya sab ashuddha honese vikal [khaNDit, apUrNa] hai.n;
darshanopayogake bhedo.nmese mAtra kevaladarshan hI shuddha honese sakal hai aur anya sab ashuddha honese vikal hai.n.
jIvAdi sau Che ‘bhAv,’ jIvaguN chetanA upayog Che;
jIvaparyayo tirya.nch–nArak–dev–manuj anek Che. 16.