ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಸದ್ಭಾವೇ ಹೇತೂಪನ್ಯಾಸೋಽಯಮ್
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ವಿದ್ಯೇತೇ. ಲೋಕಾಲೋಕವಿಭಾಗಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತೇಃ. ಜೀವಾದಿಸರ್ವಪದಾರ್ಥಾನಾಮೇಕತ್ರ ವೃತ್ತಿರೂಪೋ ಲೋಕಃ. ಶುದ್ಧೈಕಾಕಾಶವೃತ್ತಿರೂಪೋಽಲೋಕಃ. ತತ್ರ ಜೀವಪುದ್ಗಲೌ ಸ್ವರಸತ ಏವ ಗತಿತತ್ಪೂರ್ವ–ಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮಾಪನ್ನೌ. ತಯೋರ್ಯದಿ ಗತಿಪರಿಣಾಮಂ ತತ್ಪೂರ್ವಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮಂ ವಾ ಸ್ವಯಮನುಭವತೋರ್ಬಹಿರಙ್ಗಹೇತೂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೋ ನ ಭವೇತಾಮ್, ತದಾ ತಯೋರ್ನಿರರ್ಗಲಗತಿಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮತ್ವಾದಲೋಕೇಽಪಿ ವೃತ್ತಿಃ ಕೇನ ವಾರ್ಯೇತ. ತತೋ ನ ಲೋಕಾಲೋಕವಿಭಾಗಃ ಸಿಧ್ಯೇತ. ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋಸ್ತು ಜೀವಪುದ್ಗಲಯೋರ್ಗತಿತತ್ಪೂರ್ವಸ್ಥಿತ್ಯೋರ್ಬಹಿರಙ್ಗಹೇತುತ್ವೇನ ಸದ್ಭಾವೇಽಭ್ಯುಪಗಮ್ಯಮಾನೇ ಲೋಕಾಲೋಕವಿಭಾಗೋ ಜಾಯತ ಇತಿ. ಕಿಞ್ಚ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೋ ದ್ವಾವಪಿ ಪರಸ್ಪರಂ ಪೃಥಗ್ಭೂತಾಸ್ತಿತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತತ್ವಾದ್ವಿಭಕ್ತೌ. ಏಕಕ್ಷೇತ್ರಾವಗಾಢತ್ವಾದಭಿಕ್ತೌ. ನಿಷ್ಕ್ರಿಯತ್ವೇನ ಸಕಲಲೋಕವರ್ತಿನೋ– ರ್ಜೀವಪುದ್ಗಲಯೋರ್ಗತಿಸ್ಥಿತ್ಯುಪಗ್ರಹಕರಣಾಲ್ಲೋಕಮಾತ್ರಾವಿತಿ.. ೮೭.. -----------------------------------------------------------------------------
ಟೀಕಾಃ– ಯಹ, ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮಕೇ ಸದ್ಭಾವಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಲಿಯೇ ಹೇತು ದರ್ಶಾಯಾ ಗಯಾ ಹೈ.
ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮ ವಿದ್ಯಮಾನ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಲೋಕ ಔರ ಅಲೋಕಕಾ ವಿಭಾಗ ಅನ್ಯಥಾ ನಹೀಂ ಬನ ಸಕತಾ. ಜೀವಾದಿ ಸರ್ವ ಪದಾರ್ಥೋಂಕೇ ಏಕತ್ರ–ಅಸ್ತಿತ್ವರೂಪ ಲೋಕ ಹೈ; ಶುದ್ಧ ಏಕ ಆಕಾಶಕೇ ಅಸ್ತಿತ್ವರೂಪ ಅಲೋಕ ಹೈ. ವಹಾಂ, ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವರಸಸೇ ಹೀ [ಸ್ವಭಾವಸೇ ಹೀ] ಗತಿಪರಿಣಾಮಕೋ ತಥಾ ಗತಿಪೂರ್ವಕ ಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತೇ ಹೈಂ. ಯದಿ ಗತಿಪರಿಣಾಮ ಅಥವಾ ಗತಿಪೂರ್ವಕ ಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮಕಾ ಸ್ವಯಂ ಅನುಭವ ಕರನೇವಾಲೇ ಉನ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲಕೋ ಬಹಿರಂಗ ಹೇತು ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮ ನ ಹೋ, ತೋ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲಕೇ ನಿರರ್ಗಲ ಗತಿಪರಿಣಾಮ ಔರ ಸ್ಥಿತಿಪರಿಣಾಮ ಹೋನೇಸೇ ಅಲೋಕಮೇಂ ಭೀ ಉನಕಾ [ಜೀವ –ಪುದ್ಗಲಕಾ] ಹೋನಾ ಕಿಸಸೇ ನಿವಾರಾ ಜಾ ಸಕತಾ ಹೈ? [ಕಿಸೀಸೇ ನಹೀಂ ನಿವಾರಾ ಜಾ ಸಕತಾ.] ಇಸಲಿಯೇ ಲೋಕ ಔರ ಅಲೋಕಕಾ ವಿಭಾಗ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೋತಾ. ಪರನ್ತು ಯದಿ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲಕೀ ಗತಿಕೇ ಔರ ಗತಿಪೂರ್ವಕ ಸ್ಥಿತಿಕೇ ಬಹಿರಂಗ ಹೇತುಓಂಂಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮಕಾ ಸದ್ಭಾವ ಸ್ವೀಕಾರ ಕಿಯಾ ಜಾಯೇ ತೋ ಲೋಕ ಔರ ಅಲೋಕಕಾ ವಿಭಾಗ [ಸಿದ್ಧ] ಹೋತಾ ಹೈ . [ಇಸಲಿಯೇ ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮ ವಿದ್ಯಮಾನ ಹೈ.] ಔರ [ಉನಕೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಮೇಂ ವಿಶೇಷ ವಿವರಣ ಯಹ ಹೈ ಕಿ], ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮ ದೋನೋಂ ಪರಸ್ಪರ ಪೃಥಗ್ಭೂತ ಅಸ್ತಿತ್ವಸೇ ನಿಷ್ಪನ್ನ ಹೋನೇಸೇ ವಿಭಕ್ತ [ಭಿನ್ನ] ಹೈಂ; ಏಕಕ್ಷೇತ್ರಾವಗಾಹೀ ಹೋನೇಸೇ ಅವಿಭಕ್ತ [ಅಭಿನ್ನ] ಹೈಂ; ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಮೇಂ ವಿದ್ಯಮಾನ ಜೀವ –ಪುದ್ಗಲೋಂಕೋ ಗತಿಸ್ಥಿತಿಮೇಂ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯರೂಪಸೇ ಅನುಗ್ರಹ ಕರತೇ ಹೈಂ ಇಸಲಿಯೇ [–ನಿಮಿತ್ತರೂಪ ಹೋತೇ ಹೈಂ ಇಸಲಿಯೇ] ಲೋಕಪ್ರಮಾಣ ಹೈಂ.. ೮೭.. -------------------------------------------------------------------------- ನಿರರ್ಗಲ=ನಿರಂಕುಶ; ಅಮರ್ಯಾದಿತ.
೧೩೮