ರೂಪತ್ವಮೇಕರೂಪತ್ವಮನನ್ತಪರ್ಯಾಯತ್ವಮೇಕಪರ್ಯಾಯತ್ವಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಂ ಸತ್ತಾಯಾಸ್ತತ್ಸರ್ವಂ ತದನರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಾಸ್ಯೈವ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್. ತತೋ ನ ಕಶ್ಚಿದಪಿ ತೇಷು ಸತ್ತಾ ವಿಶೇಷೋಽವಶಿಷ್ಯೇತ ಯಃ ಸತ್ತಾಂ ವಸ್ತುತೋ ದ್ರವ್ಯಾತ್ಪೃಥಕ್ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯೇದಿತಿ.. ೯..
ಗುಣಪಜ್ಜಯಾಸಯಂ ವಾ ಜಂ ತಂ ಭಣ್ಣಂತಿ ಸವ್ವಣ್ಹು.. ೧೦..
ಗುಣಪಯಾಯಾಶ್ರಯಂ ವಾ ಯತ್ತದ್ಭಣನ್ತಿ ಸರ್ವಜ್ಞಾ.. ೧೦..
ಅತ್ರ ತ್ರೇಧಾ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಮುಕ್ತಮ್. ಸದ್ರ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಮ್ ಉಕ್ತಲಕ್ಷಣಾಯಾಃ ಸತ್ತಾಯಾ ಅವಿಶೇಷಾದ್ರ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಸ್ವರೂಪಮೇವ ಲಕ್ಷಣಮ್. ನ ಚಾನೇಕಾನ್ತಾತ್ಮಕಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸನ್ಮಾತ್ರಮೇವ ಸ್ವಂ ರೂಪಂ ಯತೋ ಲಕ್ಷ್ಯಲಕ್ಷಣವಿಭಾಗಾಭಾವ ಇತಿ. ಉತ್ಪಾದ– ----------------------------------------------------------------------------- ಅನೇಕಪನಾ, ಸರ್ವಪದಾರ್ಥಸ್ಥಿತಪನಾ, ಏಕಪದಾರ್ಥಸ್ಥಿತಪನಾ, ವಿಶ್ವರೂಪಪನಾ, ಏಕರೂಪಪನಾ, ಅನನ್ತಪರ್ಯಾಯಮಯಪನಾ ಔರ ಏಕಪರ್ಯಾಯಮಯಪನಾ ಕಹಾ ಗಯಾ ವಹ ಸರ್ವ ಸತ್ತಾಸೇ ಅನರ್ಥಾಂತರಭೂತ [ಅಭಿನ್ನಪದಾರ್ಥಭೂತ, ಅನನ್ಯಪದಾರ್ಥಭೂತ] ದ್ರವ್ಯಕೋ ಹೀ ದೇಖನಾ [ಅರ್ಥಾತ್ ಸತ್ಪನಾ, ಅಸತ್ಪನಾ, ತ್ರಿಲಕ್ಷಣಪನಾ, ಅತ್ರಿಲಕ್ಷಣಪನಾ ಆದಿ ಸಮಸ್ತ ಸತ್ತಾಕೇ ವಿಶೇಷ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಹೀ ಹೈ ಐಸಾ ಮಾನನಾ]. ಇಸಲಿಯೇ ಉನಮೇಂ [–ಉನ ಸತ್ತಾಕೇ ವಿಶೇಷೋಮೇಂ] ಕೋಈ ಸತ್ತಾವಿಶೇಷ ಶೇಷ ನಹೀಂ ರಹತಾ ಜೋ ಕಿ ಸತ್ತಾಕೋ ವಸ್ತುತಃ [ಪರಮಾರ್ಥತಃ] ದ್ರವ್ಯಸೇ ಪೃಥಕ್ ಸ್ಥಾಪಿತ ಕರೇ .. ೯..
ಅನ್ವಯಾರ್ಥಃ– [ಯತ್] ಜೋ [ಸಲ್ಲಕ್ಷಣಕಮ್] ‘ಸತ್’ ಲಕ್ಷಣವಾಲಾ ಹೈ, [ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರುವತ್ವಸಂಯುಕ್ತಮ್] ಜೋ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಸಂಯುಕ್ತ ಹೈ [ವಾ] ಅಥವಾ [ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಶ್ರಯಮ್] ಜೋ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ಆಶ್ರಯ ಹೈ, [ತದ್] ಉಸೇೇ [ಸರ್ವಜ್ಞಾಃ] ಸರ್ವಜ್ಞ [ದ್ರವ್ಯಂ] ದ್ರವ್ಯ [ಭಣನ್ತಿ] ಕಹತೇ ಹೈಂ.
ಟೀಕಾಃ– ಯಹಾಂ ತೀನ ಪ್ರಕಾರಸೇ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಕಹಾ ಹೈ.
‘ಸತ್’ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ. ಪುರ್ವೋಕ್ತ ಲಕ್ಷಣವಾಲೀ ಸತ್ತಾಸೇ ದ್ರವ್ಯ ಅಭಿನ್ನ ಹೋನೇಕೇ ಕಾರಣ ‘ಸತ್’ ಸ್ವರೂಪ ಹೀ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ. ಔರ ಅನೇಕಾನ್ತಾತ್ಮಕ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಸತ್ಮಾತ್ರ ಹೀ ಸ್ವರೂಪ ನಹೀಂ ಹೈ ಕಿ ಜಿಸಸೇ ಲಕ್ಷ್ಯಲಕ್ಷಣಕೇ ವಿಭಾಗಕಾ ಅಭಾವ ಹೋ. [ಸತ್ತಾಸೇ ದ್ರವ್ಯ ಅಭಿನ್ನ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಜೋ ಸತ್ತಾರೂಪ ಸ್ವರೂಪ ವಹೀ --------------------------------------------------------------------------
ಛೇ ಸತ್ತ್ವ ಲಕ್ಷಣ ಜೇಹನುಂ, ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರುವಯುಕ್ತ ಜೇ,
ಗುಣಪರ್ಯಯಾಶ್ರಯ ಜೇಹ, ತೇನೇ ದ್ರವ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞೋ ಕಹೇ. ೧೦.
೨೬