ಕಹಾನಜೈನಶಾಸ್ತ್ರಮಾಲಾ] ಷಡ್ದ್ರವ್ಯ–ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯವರ್ಣನ
ವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾಣಿ ವಾ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಮ್. ಏಕಜಾತ್ಯವಿರೋಧಿನಿ ಕ್ರಮಭುವಾಂ ಭಾವಾನಾಂ ಸಂತಾನೇ ಪೂರ್ವಭಾವವಿನಾಶಃ ಸುಮಚ್ಛೇದಃ, ಉತ್ತರಭಾವಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಶ್ಚ ಸಮುತ್ಪಾದಃ, ಪೂರ್ವೋತರಭಾವೋಚ್ಛೇದೋತ್ಪಾದಯೋರಪಿ ಸ್ವಜಾತೇರಪರಿತ್ಯಾಗೋ ಧ್ರೌವ್ಯಮ್. ತಾನಿ ಸಾಮಾನ್ಯಾದೇಶಾದ–ಭಿನ್ನಾನಿ ವಿಶೇಷಾದೇಶಾದ್ಭಿನ್ನಾನಿ ಯುಗಪದ್ಭಾವೀನಿ ಸ್ವಭಾವಭೂತಾನಿ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಂ ಭವನ್ತೀತಿ. ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾ ವಾ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಮ್. ಅನೇಕಾನ್ತಾತ್ಮಕಸ್ಯ ವಸ್ತುನೋಽನ್ವಯಿನೋ ವಿಶೇಷಾ ಗುಣಾ ವ್ಯತಿರೇಕಿಣಃ ಪರ್ಯಾಯಾಸ್ತೇ ದ್ರವ್ಯೇ ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಚ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾಃ ಕಥಞ್ಚಿದ್ಭಿನ್ನಾಃ ಕಥಞ್ಚಿದಭಿನ್ನಾಃ ಸ್ವಭಾವಭೂತಾಃ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣತಾಮಾ– ----------------------------------------------------------------------------- ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ. ಪ್ರಶ್ನಃ–– ಯದಿ ಸತ್ತಾ ಔರ ದ್ರವ್ಯ ಅಭಿನ್ನ ಹೈ – ಸತ್ತಾ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಸ್ವರೂಪ ಹೀ ಹೈ, ತೋ ‘ಸತ್ತಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ ಔರ ದ್ರವ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಯ ಹೈ’ – ಐಸಾ ವಿಭಾಗ ಕಿಸಪ್ರಕಾರ ಘಟಿತ ಹೋತಾ ಹೈ? ಉತ್ತರಃ–– ಅನೇಕಾನ್ತಾತ್ಮಕ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಅನನ್ತ ಸ್ವರೂಪ ಹೈೇಂ, ಉನಮೇಂಸೇ ಸತ್ತಾ ಭೀ ಉಸಕಾ ಏಕ ಸ್ವರೂಪ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಅನನ್ತಸ್ವರೂಪವಾಲಾ ದ್ರವ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಯ ಹೈ ಔರ ಉಸಕಾ ಸತ್ತಾ ನಾಮಕಾ ಸ್ವರೂಪ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ – ಐಸಾ ಲಕ್ಷ್ಯಲಕ್ಷಣವಿಭಾಗ ಅವಶ್ಯ ಘಟಿತ ಹೋತಾ ಹೈ. ಇಸಪ್ರಕಾರ ಅಬಾಧಿತರೂಪಸೇ ಸತ್ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ.]
ಅಥವಾ, ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ. ೧ಏಕ ಜಾತಿಕಾ ಅವಿರೋಧಕ ಐಸಾ ಜೋ ಕ್ರಮಭಾವೀ
ಭಾವೋಂಕಾ ಪ್ರವಾಹ ಉಸಮೇಂ ಪೂರ್ವ ಭಾವಕಾ ವಿನಾಶ ಸೋ ವ್ಯಯ ಹೈ, ಉತ್ತರ ಭಾವಕಾ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವ [–ಬಾದಕೇ ಭಾವಕೀ ಅರ್ಥಾತ ವರ್ತಮಾನ ಭಾವಕೀ ಉತ್ಪತ್ತಿ] ಸೋ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ ಔರ ಪೂರ್ವ–ಉತ್ತರ ಭಾವೋಂಕೇ ವ್ಯಯ–ಉತ್ಪಾದ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಸ್ವಜಾತಿಕಾ ಅತ್ಯಾಗ ಸೋ ಧ್ರೌವ್ಯ ಹೈ. ವೇ ಉತ್ಪಾದ–ವ್ಯಯ–ಧ್ರೌವ್ಯ –– ಜೋ–ಕಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ಆದೇಶಸೇ ಅಭಿನ್ನ ಹೈಂ [ಅರ್ಥಾತ ಸಾಮಾನ್ಯ ಕಥನಸೇ ದ್ರವ್ಯಸೇ ಅಭಿನ್ನ ಹೈಂ], ವಿಶೇಷ ಆದೇಶಸೇ [ದ್ರವ್ಯಸೇ] ಭಿನ್ನ ಹೈಂ, ಯುಗಪದ್ ವರ್ತತೇ ಹೈೇಂ ಔರ ಸ್ವಭಾವಭೂತ ಹೈಂ ವೇ – ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈಂ.
ವ್ಯತಿರೇಕೀ ವಿಶೇಷ ವೇ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಹೈಂ. ವೇ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ [ಗುಣ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೇಂ] – ಜೋ ಕಿ ದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಏಕ ಹೀ ಸಾಥ ತಥಾ ಕ್ರಮಶಃ ಪ್ರವರ್ತತೇ ಹೈಂ, [ದ್ರವ್ಯಸೇ] ಕಥಂಚಿತ ಭಿನ್ನ ಔರ ಕಥಂಚಿತ ಅಭಿನ್ನ ಹೈಂ ತಥಾ ಸ್ವಭಾವಭೂತ ಹೈಂ ವೇ – ದ್ರವ್ಯಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈಂ.
--------------------------------------------------------------------------
೧. ದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಕ್ರಮಭಾವೀ ಭಾವೋಂಕಾ ಪ್ರವಾಹ ಏಕ ಜಾತಿಕೋ ಖಂಡಿತ ನಹೀಂ ಕರತಾ–ತೋಡತಾ ನಹೀಂ ಹೈ ಅರ್ಥಾತ್ ಜಾತಿ–ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಸದೈವ ಏಕತ್ವ ಹೀ ರಖತಾ ಹೈ.
೨. ಅನ್ವಯ ಔರ ವ್ಯತಿರೇಕಕೇ ಲಿಯೇ ಪೃಷ್ಠ ೧೪ ಪರ ಟಿಪ್ಪಣೀ ದೇಖಿಯೇ.