೨೮
] ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯಸಂಗ್ರಹ
[ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುನ್ದಕುನ್ದ
ಪದ್ಯನ್ತೇ. ತ್ರಯಾಣಾಮಪ್ಯಮೀಷಾಂ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಾನಾಮೇಕಸ್ಮಿನ್ನಭಿಹಿತೇಽನ್ಯದುಭಯಮರ್ಥಾದೇವಾಪದ್ಯತೇ. ಸಚ್ಚೇದುತ್ಪಾದ–
ವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಚ್ಚ ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಚ್ಚ. ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಚ್ಚೇತ್ಸಚ್ಚ ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಚ್ಚ. ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಚ್ಚೇತ್ಸ–
ಚ್ಚೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಚ್ಚೇತಿ. ಸದ್ಧಿ ನಿನ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವಭಾವತ್ವಾದ್ಧ್ರುವತ್ವಮುತ್ಪಾದವ್ಯಯಾತ್ಮಕತಾಞ್ಚ ಪ್ರಥಯತಿ,
ಧ್ರುವತ್ವಾತ್ಮಕೈರ್ಗುಣೈರುತ್ಪಾದವ್ಯಯಾತ್ಮಕೈಃ ಪರ್ಯಾಯೈಶ್ಚ ಸಹೈಕತ್ವಞ್ಚಾಖ್ಯಾತಿ. ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾಣಿ ತು
ನಿತ್ಯಾ–ನಿತ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಪರಮಾರ್ಥಂ ಸದಾವೇದಯನ್ತಿ, ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಂಶ್ಚಾತ್ಮಲಾಭನಿಬನ್ಧನಭೂತಾನ ಪ್ರಥಯನ್ತಿ.
-----------------------------------------------------------------------------
ದ್ರವ್ಯಕೇ ಇನ ತೀನೋಂ ಲಕ್ಷಣೋಂಮೇಂಸೇ [–ಸತ್, ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯ ಔರ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ ಇನ ತೀನ ಲಕ್ಷಣೋಂಮೇಂಸೇ]
ಏಕ ಕಾ ಕಥನ ಕರನೇ ಪರ ಶೇಷ ದೋನೋಂ [ಬಿನಾ ಕಥನ ಕಿಯೇ] ಅರ್ಥಸೇ ಹೀ ಆಜಾತೇ ಹೈಂ. ಯದಿ ದ್ರವ್ಯ ಸತ್ ಹೋ,
ತೋ ವಹ [೧] ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಔರ [೨] ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಾಲಾ ಹೋಗಾ; ಯದಿ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೋ,
ತೋ ವಹ [೧] ಸತ್ ಔರ [೨] ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಾಲಾ ಹೋಗಾ; ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಾಲಾ ಹೋ, ತೋ ವಹ [೧] ಸತ್ ಔರ [೨]
ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೋಗಾ. ವಹ ಇಸಪ್ರಕಾರಃ– ಸತ್ ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವಭಾವವಾಲಾ ಹೋನೇಸೇ [೧] ಧ್ರೌವ್ಯಕೋೇ ಔರ
ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಾತ್ಮಕತಾಕೋ ಪ್ರಕಟ ಕರತಾ ಹೈ ತಥಾ [೨] ಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕ ಗುಣೋಂ ಔರ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಾತ್ಮಕ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೇ
ಸಾಥ ಏಕತ್ವ ದರ್ಶಾತಾ ಹೈ. ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯ [೧] ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವರೂಪ ೧ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕ ಸತ್ಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ತಥಾ
[೨] ೨ಅಪನೇ ಸ್ವರೂಪಕೀ ಪ್ರಾಪ್ತಿಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೋಂಕೋ ಪ್ರಕಟ ಕರತೇ ಹೈಂ, ೩ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ವಯ ಔರ
--------------------------------------------------------------------------
೧. ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕ=ವಾಸ್ತವಿಕ; ಯಥಾರ್ಥ; ಸಚ್ಚಾ . [ವಾಸ್ತವಿಕ ಸತ್ ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವರೂಪ ಹೋತಾ ಹೈ. ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯ ಅನಿತ್ಯತಾಕೋ
ಔರ ಧ್ರೌವ್ಯ ನಿತ್ಯತಾಕೋ ಬತಲಾತಾ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯ ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವರೂಪ ವಾಸ್ತವಿಕ ಸತ್ಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈ.
ಇಸಪ್ರಕಾರ ‘ದ್ರವ್ಯ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೈ ’ ಐಸಾ ಕಹನೇಸೇ ‘ವಹ ಸತ್ ಹೈ’ ಐಸಾ ಭೀ ಬಿನಾ ಕಹೇ ಹೀ ಆಜಾತಾ ಹೈ.]
೨. ಅಪನೇ= ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಕೇ. [ಯದಿ ಗುಣ ಹೋ ತಭೀ ಧ್ರೌವ್ಯ ಹೋತಾ ಹೈ ಔರ ಯದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಹೋಂ ತಭೀ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯ ಹೋತಾ
ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಯದಿ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ ನ ಹೋಂ ತೋ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯ ಅಪನೇ ಸ್ವರೂಪಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋ ಹೀ ನಹೀಂ ಸಕತೇ. ಇಸಪ್ರಕಾರ
‘ದ್ರವ್ಯ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೈ’ –ಐಸಾ ಕಹನೇಸೇ ವಹ ಗುಣಪರ್ಯಾಯವಾಲಾ ಭೀ ಸಿದ್ಧ ಹೋ ಜಾತಾ ಹೈ.]
೩. ಪ್ರಥಮ ತೋ, ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ವಯ ದ್ವಾರಾ ಧ್ರಾವ್ಯಕೋ ಸಿೂಚತ ಕರತೇ ಹೈಂ ಔರ ವ್ಯತಿರೇಕ ದ್ವಾರಾ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯನೇ ಸಿೂಚತ ಕರತೇ ಹೈಂ ;
ಇಸಪ್ರಕಾರ ವೇ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಕೋ ಸಿೂಚತ ಕರತೇ ಹೈಂ. ದೂಸರೇ, ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ವಯ ದ್ವಾರಾ ನಿತ್ಯತಾಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ಔರ
ವ್ಯತಿರೇಕ ದ್ವಾರಾ ಅನಿತ್ಯತಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ; –ಇಸಪ್ರಕಾರ ವೇ ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸ್ವರೂಪ ಸತ್ಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ.